Чадамба, Леонид Борандай оглу

Чадамба Леонид Борандаевич (март 18, 1918 чыл – апрель 24, 1987 чыл) — шүлүкчү, прозачы, очулдурукчу, Тыва АССР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы, "Күш-ажылдың хоочуну" медальдың эдилекчизи, эң баштайгы "Үжүглел", "Тыва дыл", "Төрээн чугаа" деп өөредилге номнарының база "Аас-кежик", "Ак-көк хемнер", "Салгалдар", "Ивижилер" деп шүлүк болгаш проза номнарының автору.

Леонид Борандай оглу Чадамба
Төрүттүнген хүнү	1918 марттың 18(1918-03-18)
Төрүттүнген чери	Тожу кожуун, Таңды Урянхай, Енисейская губерния[d], РСФСР[d]
Мөчээн хүнү	1987 апрельдиң 24(1987-04-24) (69 хар)
Мөчээн чери	Кызыл, Тыва Автономнуг Совет Социалистиг Республика, РСФСР[d], ССРЭ
Хамаатызы (албатызы)	Tьʙа Arat Respuʙlik  ССРЭ
Ажыл-херээ	чогаалчы, детский писатель, поэт, политик
Чогаадыкчы дылы	Тыва дыл биле Орус дыл
Шаңналдары

Намдары

Чадамба Леонид 1918 чылдың март 18-те Таңды-Тываның Тожу кожууннуң Хоң-Шөл деп черге төрүттүнген. 1927-1929 чылдарда моол бижикке Эн-Суг хүрээзинге, ооң соонда Тоора-Хемниң баштайгы чаданың школазынга өөренген. 1930-1931 чылдарда чаа тыва бижикти Кызылга түр курстарга өөренген. 1937 чылда өөредилге комбинадын, 1955 чылда Тыва областың совет-партия школазын дооскан.

12 харлыындан эгелеп бичии уругларны, улуг улусту чаа тыва бижикке өөредип эгелээн. Кара-Хаак эге школазынга директорлааш, Чырыдыышкын яамызының эртем-методиктиг кабинедин удурткан, 1943 чылдан эгелеп Тыва Арат Республиканың Биче Хуралының чанында Эртем комитедин даргалаан, а 1945 чылдан 1951 чылга чедир Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдун директорлаан; оон культура Удуртулгазын баштааш, Тыва АССР-ниң культура сайыдынга ажылдаан. Культура яамызының методиктиг кабинедин удурткаш, республиканың тайбың камгалал комитединиң харыысалгалыг секретары болуп, "Улуг-Хем" альманахтың редакторунга ажылдаан.

1940 чылдарның төнчүзүнде Тыва школаларның өөредилге номнарын белеткээринге болгаш үндүреринге үлүүн киирген. "Үжүглел", "Тыва дыл", "Төрээн чугаа" деп эң баштайгы өөредилге номнарын авторлаан. Орусь-тыва словарь биле тыва дылда өөредилге номнарының редактору болгаш тургузукчуларының бирээзи. "Терекчигеш" деп баштайгы шүлүүн 1933 чылда парлаткан. Чогаал ажылынче 1940 чылдарның эгезинде кирген. Ооң очерктери, чечен чугаалары, шүлүктери солуннарга болгаш "Улуг-Хем" альманагынга үнгүлээн. Ол "Аас-кежик" (1952), "Ак-көк хемнер" (1966), "Салгалдар" (1968), "Ивижилер" (1972), "Чыынды чогаалдар" (1978), "Аян–чорук" (1980), "Аныяк өңнүктеримге" (1987) деп шүлүк болгаш проза номнарының автору. 1988 чылда "Аян-чорук" деп ному орус дылга үнген. Ооң чогаалдары делегейниң аңгы-аңгы дылдарынче очулдуртунган. И. Крыловтуң басняларын, Н. Некрасовтуң "Топтыгин генерал", "Мазай кырган-ачай биле койгуннар" деп чогаалдарын, А. Серафимовичиниң "Бичии шахтёр" деп чечен чугаазын, А. Кононовтуң "Ленин дугайында чугааларын" база орус болгаш совет шүлүкчүлерниң шүлүктерин ол тыва дылче очулдурган.

1942 чылдан эгелеп Тыва Арат Республиканың Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү, 1945 чылдан эгелеп ССРЭ-ниң Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнүнге кирген. Тыва Арат Республиканың Ордени-биле, Ленин ордени-биле, Күш-ажылдың Кызыл Тук ордени-биле ийи удаа, "1941-1945 чылдарда Ада-чурттуң Улуг дайынында шылгараңгай күш-ажыл дээш", "Күш-ажылдың хоочуну" медальдар-биле база Ушинскийниң медалы-биле, "Кызыгаар шерииниң тергиини" хөрек демдээниң ийиги чергези-биле шаңнаткан. ССРЭ-ниң Дээди Совединиң 3 чыыжынга база Тыва областың ажылчын депутаттарының Совединиң депутадынга соңгуттуруп чораан.

Дөзү

• «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы» 2000 чылда үнген ном