Байынды, Елизавета Байыровна

Елизавета Байыровна Байынды
Елизавета Байыровна Байынды
	орус. Елизавета Байыровна Байынды
Төрүттүнген хүнү	1951 январьның 9 (73 хар)
Төрүттүнген чери	Улуг-Хем кожуун, Туви́нская авто́номная о́бласть[d], РСФСР[d], ССРЭ;
Хамаатызы (албатызы)	ССРЭ; Россия;
Ажыл-херээ	художница
Шаңналдары

Байынды Елизавета Байыровна (1951 чылдың январь 9-та Тываның Улуг-Хем кожуунунуң Ак-Дуруг сумузунга төрүттүнген) — даш чонукчузу-чурукчу, Тыва АССР-ниң алдарлыг чурукчузу, Россия Федерациязының Күрүне шаңналының лауреады.

Намдары

Байынды Елизавета Байыровна 1951 чылдың январь 9-та Тываның Улуг-Хем кожуунунуң Ак-Дуруг сумузунга төрүттүнген арат өг-бүлеге төрүттүнген. 1967 чылда Елизавета Байыровна Кызылдың уран чүүл училищезинче кирип алган. Ону чедиишкинниг дооскаш, даш чонукчузу-чурукчу кылдыр ажылдай берген. Ийи чыл иштинде Улусчу чогаадылга бажыңынга эт-херекчел кылырының уран чүүл талазы-биле методистеп ажылдаан, оон Кызылдың мебель фабриказының сувенирлер кылыр цехке даш чонукчузу кылдыр ажылдаан. 1978 чылда ону Москва облазында Хотьково хоорайда Абрамцев уран чүүл үлетпүр училищезинче билиин бедидип чоргузупкан. Ону ол тергиин дооскан. Ол бодунуң ачазы РСФСР-ниң И.Е. Репин аттыг Күрүне шаңналының эдилекчизи Байынды Байыр Сарыговичтиң төлептиг өөреникчизи, уран чүүлчү салгалының уламчылакчызы болган. 1980 чылда Е. Б. Байынды ССРЭ-ниң чурукчулар эвилелиниң кежигүнүнге кирген болгаш Тываның чурукчулар эвилелиниң чанында Тыва уран чүүл бүдүрүлгелиг мастерскаяларынга улусчу даш чонукчузу мастер кылдыр ажылдай берген. Ооң-биле чергелештир Кызылдың уран чүүл школазынга (амгы Надя Рушева аттыг Уран чүүл школазы) база Р.Д. Кенденбиль аттыг Республиканың уран чүүл школазынга башкылап ажылдай берген. 1991 чылда «Тыва АССР-ниң алдарлыг чурукчузу» деп хүндүлүг атка төлептиг болган. 1992 чылда Россия Федерациязының Күрүне шаңналының культура болгаш уран чүүл талазы-биле лауреады болган.

Уран чүүлү

Ооң баштайгы даштан кылган ажылы — тыва хережээнниң хөрек тураскаалын Е. Байынды өөренип турар үезинде 1974 чылда кылган. 1976 чылда Москвага «Совет Россия» деп IV-кү бүгү Россия чергелиг уран чүүл көрүлдезинге ооң киржилдези онза болуушкун болган. Е. С. Байынды үргүлчү Республика, Россия, Эвилел база Делегей чергелиг делгелгелерге үргүлчү киржип турар апарган: «Социалистиг Сибирь», «Биче хевирниң скульптуразы», «Сибирьниң аныяк чурукчулары», «Россияның аныяа», «Россияның аң-мең чурукчулары», «Төрээн чуртту одурту», «Россияның улусчу уран чүүлү», «Сибирь», «Россия» база хары чурттарның — Канада, АКШ, Монголия, Япония. Ооң даштан чонган ажылдары чаңгыс турар аң-меңниң овурларын көргузүп турар (аъттар, телер, сарлыктар, арзылаңнар, бугалар, хойлар, тевелер). Ооң соонда ол овурларның шимчээшкин, аажы-чаңныг, аң бүрузүнүң онзагайлыг кылдыр көргүзүп эгелээр. 1970 чылдарның төнчүзү — 1980 чылдарның эгезинде Елизавета Байыровнаның уран чүүлүнде мунукчуларның сериязы көстүп кээр — «Мунукчу» (1979), «Шиилээр кыс мунукчу» (1980), «Хувискаалдың мункучузу» (1984). 1980 чылдарның ортузундан 1990 чылдарның төнчүзүнге чедир Е. Б. Байындының уран чүүлчү ажыл-ижинде чаа биче пластика деп техника-биле кылдынган ажылдар көстүп кээп турар: «Өңнүктер» (1986), «Чөрүү теве» (1988), «Ужурашкыже» (1989), «Чаңныктыг улу, чылан база сарбашкын» (1989), «Бистиң чаш үевис» (1990). дээш оон-даа өске. Ооң тергиин дээн чонар-даштан кылган ажылдары Красноярсктың, Читаның, Иркутскиниң уран чүүл музейлеринде, Санкт-Петербургтуң этнография музейинде, Москва хоорайның Бүгү Россия чергелиг каасталга-хереглелдиг болгаш улусчу уран чүүлүң музейинде, Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг национал музейинде база хууда уран чүүл чыыштарында бараалгаттынган.

Шаңналдары, алдар ады

Тыва АССР-ниң алдарлыг чурукчузу (1991)
Россия Федерациязының күрүне шаңналының лауреады (1992)
«В память 850-летия Москвы» деп медаль (1997)
Россияның уран чүүл Академиязының мөңгүн медалы (1998)

Литература

Байынды Е. Б. Арзылан // Вторая художественная выставка «Защитникам Отечества посвящается» : Каталог. — М., 1995. — С. 39
Тюлюш Е. Б. Арзылан. Верблюд. Дерующиеся козлы // Молодые художники Сибири : Каталог. — Омск, 1978.
Тюлюш Е. Б. Стремительная всадница: (Ил) // Червонная С. М. Тыва Республиканын чурукчулары = Художники Республики Тыва. — СПб, 1995. — С.157.

Примечания

Мелодия в камне : Биобиблиогр.указ. /Нац. б-ка им. А. С. Пушкина; Сост. Л. М. Чадамба. — Кызыл : РИО НБ, 1998.