Ондар, Дарыма Киш-Чалааевич
Дарыма Киш-Чалааевич Ондар (апрель 10, 1934 чыл – июнь 12, 2000 чыл) — тыва фольклор чыыкчызы, улусчу эмнелгениң лама-эмчизи, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы. Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү чораан.
|
Дарыма Киш-Чалааевич Ондар | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү | 1934 апрельдиң 10 |
| Мөчээн хүнү | 2000 июньнуң 12 (66 хар) |
| Чурт | |
Намдары
эдерДарыма Киш-Чалааевич Ондар 1934 чылдың апрель 10-да Тыва Арат Республиканың Чөөн-Хемчик кожууннуң Манчүректе Үстүү-Чыргалыг-Ойга төрүттүнген.
Ооң адазы Ондар Киш-Чалаа уйгур-ондарлар деп төрел-аймак уктуг, чон аразында улуг хүндүткелдиг, күчүлүг мөге кижи чораан. Ооң иези — Серемаа адай-монгуш деп төрел-аймактан, ус-шевер, ыраажы, тоолчу кижи чораан. Адазының талазындан төрелдериниң салгалдарының аразында улуг хам кижилер турган, оларның аразында ооң кырган-ачазы Чөпчене (шолазы Селбер-Хам) улуг хам чораан. Авазының каш акылары эртемден-ламалар чораан, оларның аразында сураглыг эртемден-лама башкылар Лопсан-Чимит Монгуш (1888–1940) база Севээн-Кешпи. Оларның адазы Монгуш Шокар-Чалаң — Үстүү-Кара-Суг хүрээзиниң камбы-ламазы чораан.
Суг-Аксының чеди чыл школазын, Кызылдың башкы училищезин, совет-партия школазын, Кызылда күрүнениң башкы институдун дооскан.
Күш-ажылчы базымын Алдан-Маадыр суурга кижизидикчи башкыдан эгелээн. Өвүрнүң комсомол райкомунга секретарьлап, Саглы, Алдан-Маадыр, Бора-Тайга, Суг-Аксы школаларынга башкылап, Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунга ажылдааш, бичии эртем ажылдакчызындан улуг эртем ажылдакчызынга четкен.
Тыва чоннуң аас чогаалын — тоолдарны, тоолчаан домактарны чыып, оларны чырыкче үндүрген болгаш аас-чогаалының экспедицияларын, тоолчуларның чыыштарын кылган. Тыва сыгыт-хөөмейни республикадан дашкаар нептередир ажылдарны кылырынга үлүг-хуузун киирген. Ол «Тыва тоолдар» (1968), «Демир-Шилги аъттыг Тевене-Мөге» (1972), «Тыва улустуң тывызыктары» (1976), «Баазаңайның тоолдары» (1980), «Бора-Шокар аъттыг Боралдай» (1983) дээш өске-даа номнарның чыып тургускан автору.
Американ физик эртемден, Нобель шаңналының эдилекизи Ричард Фейнман-биле чагаалажып турганы-биле база билдингир.
Литература
эдерLeighton, R. (1991) Tuva or Bust! Richard Feynman`s Last Journey. NY : W. W. Norton.
Забелин, В. И. (2004) Сердечная память о народном ученом // Улусчу эртемден — Ондар Дарыма. Новосибирск.
Забелина, Г. А. (2004) Человек прекраснейшей души // Улусчу эртемден — Ондар Дарыма. Новосибирск. С. 199–203.
Лейтон, Р. (2006) «Танну-Тува? Это слишком красиво, чтобы быть правдой!» // Люди Центра Азии. Т. 3. Кызыл. С. 548–554
Татаринцева, М. П. (2004) Фольклорист, знавший Туву в совершенстве // Улусчу эртемден — Ондар Дарыма. Новосибирск. С. 197–198.
Адыгбай, Ч. О. (2012) Диалог тувинской и западной культур (На примере жизни ученого Ондара Дарыма) // Новые исследования Тувы. 2012. №2. С. 86-94.
Дөс
эдер- Ном «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы». 2000 ч.
- Адыгбай, Ч. О. (2012) Диалог тувинской и западной культур (На примере жизни ученого Ондара Дарыма) // Новые исследования Тувы. 2012. №2. С. 86-94.