Өлзей-оол, Николай Өскеевич

Өлзей-оол, Николай Өскеевич (1916 чылдың февраль 20, Бай-Тал, Бай-Тайга, Тыва — 1994) - совет база российжи тыва киноактёр, театр артизи, ыраажы, хөгжүмчү, хөөмейжи, РСФСР-ниң алдарлыг артизи, Тыва АССР-ниң улустуң артизи. Тываның Хөгжүм-шии театрының үндезилекчилериниң бирээзи.

Намдары

Николай Өскеевич Өлзей-оол 1916 чылдың февраль 20-де Тываның Бай-Тайгага Бай-Тал сумузунга төрүттүнген.

Амыдыралының эгези, өөредилгези

1932 чылда Шагаан-Арыгже ону колхозтуң школазынче ийи айлыг курстарже өөредип чоргузупкан. г. его отправляют учиться на двухмесячные курсы в школу колхоза в Шагонар. 1932 чылдың декабрьда Каа-Хемниң Кара-Белдирде алдын уургайынче ажылдап чорупкаш, аңаа 1934 чылдың мартка чедир ажылдаан. Аңаа орустар, татарлар, көрейлер-биле таныжып билчип ап, орус дылды элээн өөренип алган.

Кара чажындан тура хөй чон чыылган черлреге, дагылгаларга-даа ырлаар, бай дүжүметтерни-даа хөгледип ырлаар чораан. 1937 чылдың декабрьда кожуунга ынчангы культура сайыды Седип-оол Танов ырлап, хөөмейлеп, тыва өгжүм херекселдеринге ойнап билир аныяктар дилеп чедип келген. Ынчан Николай бодун көргүзүп, хөөмейлеп, ырлап бээрге, ону Кызылче артист кылдыр өөрениринче чалаан.

Кызылга келгеш, чүгле театралдыг өөредиг эвес, а ниити өөредигни база чедип алган.

1940 чылдың сентябрьда Москвадан театрның тулган бедик билиглиг башкызы, салым-чаянныг режиссер Иван Яковлевич Исполнев тетр мергежилинге өөредир дээш чедип келген. Ол Тывага театр училищезин ажыдар дугайында айтырыгны театрның ынчангы директору С.А. Сарыг-оолдуң мурнунга көдүрген. Ону Тыва Арат Революстуг Партияның Төп комитеди деткээн. Ол училищеге балет, хор, цирк, үрер хөгжүм оркестр, драматургия салбырлары ажыттынган.

1945 чылдың чайын театр училищезиниң баштайгы доозукчулары үнген.

Тываның РРСЭ-ниң состаынче киргени-биле тыва артистер Москва, Ленинградче өөренип чоруп турганнар, ол Россияның соңгу найысылалы - Ленинградта театр институдунга кызымак болгаш чедимчелиг өөренип турган.

Театр артизи

1943 чылда Сергей Пюрбюнүң «Оруувус ындыг» деп шиизинге Чамзы-Дамбаны ойнаан. 1944 чылда француз драматург Жан-Батист Мольерниң «Лекарь поневоле» деп комедиязынга Вальерни ойнаан. А.Н. Островскийниң «Ядамыкта яла чок» деп шиизинге Любим Карпович Торцовту ойнаан.

1952 чылда Н.Ө. Өлзей-оол А. Корнейчуктуң «Платон Кречет» деп шиизинге П. Кречетты ойнаан, Н.В. Гогольдуң «Ревизор» деп шиизинге Городничий Сквозник-Дмухановскийни ойнаан.

1953–1954 чылдарда театрның сценазынга «Боттанган кузел» деп С.К. Токаның шиизи салдынган, аңаа Н. Өлзей-оол коль рольда - колхоз директору Биче-оолду ойнаан. В.Ш. Көк-оолдуң «Самбажык» деп шиизинге Самбажыкты ойнаан, «Хайыраан ботка» Сарыг-Ашакты ойнаан.

Киноактёр

1959 чылда үнген «Ленфильм» киностудиязының ажылы «Ак-көк хемниң кижилери» деп кинога колхозтуң парткомунуң секретары - Кагай-оолду ойнаан. Оон эгелээш ооң актёр ажылы эгелээн. «Чекпениң изи» (Онно, 1978), «Ээтпек ындында чүл ол?» (Игнат, 1980), «Айдың дүне чылбырааштар» (1984), «Өрт» деп киноларга ойнаан.

Ыраажы

Николай Өлзей-оол ыраажы бооп база кедергей сурагжаан турган. 1942 чылда вокалга шылгалдалар болуп эрткен, аңаа вокал башкызы Сергей Илларионович Булатов Николай Өлзей-оолду дыңнааш, ооң үнүнүң экизин демдеглээш, вокалга өөренирин сүмелээн. Чүгле бир чыл вокалга өөренгениниң соонда ону улус-чон мурнунга ырлаар эргени берген. Үнүнүн баритон аянныы, төрүмелинден хөгжүмге салымныы, күүселдениң онзагай аяны аңаа чүгле тыва улусчу ырларны эвес, а өске чоннарның композиторларының чогаалдарын бедик мергежилдиг күүседир арганы берип турган. А ооң "Тооруктуг тайгазы" төрээн черинге онзагай гимн болуп дыңналган. Николай Өскеевичиниң дириг болгаш күштүг үнү амдыгаа чедир радио-теледамчыдылгаларда дыңналып турар.

Шаңналдары, ат-алдары

Николай Олзей-оол был необычайно популярен и как певец. Его голос, живой и сильный, до сих пор звучит в радио- и телепередачах.

Шаңналдары, алдар ады

Хөй чылдарда уран-чүүлге бердинген ажыл-ижи дээш Николай Өлзей-оол Тыва база Моол Чазактың күрүне шаңналдары-биле демдеглеткен.

РСФСР-ниң алдарлыг артизи
Тыва АССР-ниң улустуң артизи
"XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери" деп күрүне номунда ады кирген.

Дөс

Николай Өскеевич ӨЛЗЕЙ-ООЛ // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Күрүне ному. Кызыл. 2004. С.286
Николай Олзей-оол. Жизнь и роли
К 100-летию народного артиста Тувы Николая Олзей-оола