Эге түрк дыл
Эге түрк дыл — дыл шинчилекчилериниң бодалы-биле шаандагы шагда, мырыңай муң-муң чыл бурунгаар Төп Азия девискээринге чурттап чораан улустуң бир-ле дылы.
Терминология
эдерОрус дылда ону «пратюркский» азы «прототюркский» язык дээр. Англи дылда ону «Proto-Turkic language» дээр. Турк дылда ону «Ana Türkçe» дээр.
Теоретиктиг билиг
эдерАмгы үеде делегейде шупту түрк дылдар ол чаңгыс «Эге түрк дылдыг» улустуң чугаазындан укталган бооп турар. Эге түрк дыл кандыг турганын эртемденнер билбес. Бистиң билиривис эң эрги түрк дыл дээрге VIII-XII дугаар вектерде дашта сиңип артып калган чугаа-дыр. Дыл шинчилекчилериниң аразында "компаративист" бөлүүнүң улузу бар. Олар мынчаар боданган. Үе эрткен тудум кижилерниң чугаазы чоорту-чоорту өскерлип чоруур логой, ону шупту улус билир. Дыл деп чүве тускай аажы-чаңныг болур чүве, ынчангаштың кижилер чугаазында шупту болган өскерилге, дыл-домактың тускай аажызы ёзугаар болур чүве. Улустуң чугаазы анаа-ла хей черге өскерли бербес. Үе-шагдан бээр улустуң чугаазында бооп турар, болгаш бооп турган өскерилгелерни шүүштүргеш тускай дүрүм үндүрүп алып болур.
Оон ыңай, улустар чугаазында удур дедир сөстерни өттүнүп үлегерлеп алыр боор чүве. Өске чугаалыг аймактарның улузу база, бот-боттарындан чаа сөстерини өттүнүп адап тургаш үлегерлеп алыр боор чүве. Кандыг бир чонга, кайы үеде чаа сөстер киргенин эртемденнер база билип шыдаптар апарган.
Дыл шинчилекчизи, компаративсит Анна Дыбо мынча дээн: "Эге түрк дылдыг аймактың улузу каяа чурттап чораанын тода билбес бис. Ынчалза-даа ол аймактың кожалары бир талазындан кыдаттар турган, өске талазындан енисей дылдыг чоннар биле самоди дылдыг улус турган-дыр". Оон ыңай ол эртемден, Ордос ховуларынга 2 муң чыл бурунгаар чурттап чораан сюнну деп аймактың улузу эге түрк дылдыг турган деп чугаалап турар.
Үндезини
эдерАнна Дыбо. Контакты прототюркского языка. "ПостНаука" деп сайтыдан видеоматериал. 19.05.2015