Англи дыл (англ. English, the English language) — бүгү делегейде нептерээн болгаш хөй-хөй чурттарда күрүне дылы. (Англияның үндезин дылы), АКШ-тың чурттакчыларының дылы (31 штаттың күр дылы), Ирландия, Канада, Мальта чурттарның ийи үндезин дылдарының бирээзи, Австралияның, Чаа Зеландияның күрүне дылы, Азияның болгаш Африканың чамдык чурттарында күрүне дылы кылдыр ажыглап турар (Индия, Пакистан д.о.ө.).

Anglospeak (subnational version).svg

Англи дыл

Чурттар
Эдилекчилер саны
Деңнел в безопасности[d][2]
WALS eng
Ethnologue eng
Linguasphere 52-ABA
ABS ASCL 1201 биле 12
IETF en
Glottolog stan1293

Англи дыл бүгү делегейниң чоннарының харылзажырынга, садыг-саарылга талазында болгаш катай ажылдажылга чорударынга эң ажыктыг дыл бооп турар.

ТөөгүзүЭдер

Прото-герман дылдан эрги англи дылчеЭдер

Эң эрте хевирин эрги англи азы англо-саксон дыл дээр (чылдары 550 — 1066). Эрги англи дылга Фризиа, Куду Саксони болгаш Мурнуу Джутланд деп черлер эриктери дургаар англ (ангел, энгел), саксон биле джут деп герман чоннар чугааланып чораан.[3] 7-ги чүс чылдарга чедир англо-саксоннарның герман дылы Роман эжелээшкинниң эккелген дылдарын — ниити бриттон, келт, латин дылдарны солуп, Британга кол дыл апарган. Англия биле Англи деп аттар ангелдерден тывылган.[4]

Дөрт диалектиге чарлыр: англи диалектилер (меркиа биле нортумбриа) болгаш саксон диалектилер (кент биле барыын саксон).[5] Барыын саксон диалектизи 9-ку чүс чылдың өөредилге реформалары болгаш Вессекс хаанының салдары-биле стандарт бижимел янзызы апарган.[6]

Ортуку англиЭдер

Амгы шагның англи дылдың тараашкыныЭдер

Делегейде нептерээниЭдер

2016 чыл-биле алырга, 400 сая кижи англи дылды төрээн дылы кылдыр, 1,1 миллиард кижи ийи дугаар дылы кылдыр ажыглап турар.[7] Чугааланып турар кижилериниң саны-биле алырга делегейде эң улуг дыл. Чурттарны англи дылды канчаар ажыглап турары-биле аңгы бөлүктерге чарып болур. Индий лингвис Брадж Качру англи дыл ажыглаар чурттарны үш төгерик модели-биле аңгылаан:[8]

 
Брадж Качрунуң Англи дылдың үш төгерии

Плюрисентриктиг дылЭдер

Англи дыл — плюрисентриктиг дыл, ол дээрге кандыг-даа националдыг өйлел дылды делегейге канчаар ажыглаарын дужаап башкарбас дээни.[9][10][11][12] Аас англи дыл, чижээ дамчыдылгага ажыглаттынар, колдуунда ук черниң адаашкын стандарттарынга чагыртыр. Американ дыңнакчылар британ дамчыдылгаларны, оон британ дыңнакчылар американ дамчыдылгаларны билип шыдаар. Делегейде англи дыл чугааланыкчылары англи дылдыг аңгы-аңгы черлерниң радио биле теле программаларын болгаш филмнерин билип шыдаар.[13]

Глобалдыг дылЭдер

ФонетиказыЭдер

ГрамматиказыЭдер

ЛексиказыЭдер

Бижииниң системазыЭдер

Диалект, аксент болгаш янзыларыЭдер

  1. 1,0 1,1 Ethnologue — 25 — Dallas, Texas: SIL International, 2022.
  2. Красная книга языков ЮНЕСКО
  3. Baugh, Albert (1951). A History of the English Language. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 60–83, 110–130
  4. Bosworth, Toller.
  5. Campbell, 1959, p. 4.
  6. Toon, 1992, Chapter: Old English Dialects.
  7. Which countries are best at English as a second language?. World Economic Forum.
  8. Svartvik, Leech, p. 2.
  9. Trudgill, Hannah, p. 2.
  10. Romaine, 1999.
  11. Baugh, Cable.
  12. Trudgill, Hannah, pp. 8–9.
  13. Svartvik, Leech, p. 122.