Англи дыл
Англи дыл (англ. English, the English language) — бүгү делегейде нептерээн болгаш хөй-хөй чурттарда күрүне дылы. (Англияның үндезин дылы), АКШ-тың чурттакчыларының дылы (31 штаттың күр дылы), Ирландия, Канада, Мальта чурттарның ийи үндезин дылдарының бирээзи, Австралияның, Чаа Зеландияның күрүне дылы, Азияның болгаш Африканың чамдык чурттарында күрүне дылы кылдыр ажыглап турар (Индия, Пакистан д.о.ө.).
Англи дыл бүгү делегейниң чоннарының харылзажырынга, садыг-саарылга талазында болгаш катай ажылдажылга чорударынга эң ажыктыг дыл бооп турар.
Төөгүзү
эдерПрото-герман дылдан эрги англи дылче
эдерЭң эрте хевирин эрги англи азы англо-саксон дыл дээр (чылдары 550 — 1066). Эрги англи дылга Фризиа, Куду Саксони болгаш Мурнуу Джутланд деп черлер эриктери дургаар англ (ангел, энгел), саксон биле джут деп герман чоннар чугааланып чораан.[97] 7-ги чүс чылдарга чедир англо-саксоннарның герман дылы Роман эжелээшкинниң эккелген дылдарын — ниити бриттон, келт, латин дылдарны солуп, Британга кол дыл апарган. Англия биле Англи деп аттар ангелдерден тывылган.[98]
Дөрт диалектиге чарлыр: англи диалектилер (меркиа биле нортумбриа) болгаш саксон диалектилер (кент биле барыын саксон).[99] Барыын саксон диалектизи 9-ку чүс чылдың өөредилге реформалары болгаш Вессекс хаанының салдары-биле стандарт бижимел янзызы апарган.[100]
Ортуку англи
эдерАмгы шагның англи дылдың тараашкыны
эдерДелегейде нептерээни
эдер2016 чыл-биле алырга, 400 сая кижи англи дылды төрээн дылы кылдыр, 1,1 миллиард кижи ийи дугаар дылы кылдыр ажыглап турар.[101] Чугааланып турар кижилериниң саны-биле алырга делегейде эң улуг дыл. Чурттарны англи дылды канчаар ажыглап турары-биле аңгы бөлүктерге чарып болур. Индий лингвис Брадж Качру англи дыл ажыглаар чурттарны үш төгерик модели-биле аңгылаан:[102]
- "иштики төгерик" чурттарында төрээн чугааланыкчылар ниитилелдери улуг, хөй санныг (Улуг Британия, АКШ, Канада, Австралия, Ирландия),
- "даштыкы төгерик" чурттарында төрээн чугааланыкчылар ниитилелдери биче, ынчалза-даа англи дыл ийиги дыл кылдыр делгем ажыглаттынып турар (Филиппиннер, Ямайка, Индия, Пакистан, Малайзия биле Нигерия),
- "делгерээр төгерик" чурттарында хөй улус англи дылды даштыкы дыл кылдыр өөренип турар.
Плюрисентриктиг дыл
эдерАнгли дыл — плюрисентриктиг дыл, ол дээрге кандыг-даа националдыг өйлел дылды делегейге канчаар ажыглаарын дужаап башкарбас дээни.[103][104][105][106] Аас англи дыл, чижээ дамчыдылгага ажыглаттынар, колдуунда ук черниң адаашкын стандарттарынга чагыртыр. Американ дыңнакчылар британ дамчыдылгаларны, оон британ дыңнакчылар американ дамчыдылгаларны билип шыдаар. Делегейде англи дыл чугааланыкчылары англи дылдыг аңгы-аңгы черлерниң радио биле теле программаларын болгаш филмнерин билип шыдаар.[107]
Глобалдыг дыл
эдерФонетиказы
эдерГрамматиказы
эдерЛексиказы
эдерБижииниң системазы
эдерДиалект, аксент болгаш янзылары
эдерӨске дылдың Википедиязында бо чүүлден хөй кылдыр бижип каан чүүл бар: Английский язык (орус) Ук чүүлдү өске дылдың Википедиязындан очулдургаш, төлевилелге дузалап болур Силер.
|
- ↑ https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/en.xml
- ↑ ScriptSource - American Samoa
- ↑ ScriptSource - Anguilla
- ↑ ScriptSource - Antigua and Barbuda
- ↑ ScriptSource - Aruba
- ↑ ScriptSource - Australia
- ↑ ScriptSource - Bahamas
- ↑ ScriptSource - Bahrain
- ↑ ScriptSource - Barbados
- ↑ ScriptSource - Belize
- ↑ ScriptSource - Bermuda
- ↑ ScriptSource - Bhutan
- ↑ ScriptSource - Botswana
- ↑ ScriptSource - British Indian Ocean Territory
- ↑ ScriptSource - British Virgin Islands
- ↑ ScriptSource - Brunei
- ↑ ScriptSource - Cambodia
- ↑ ScriptSource - Cameroon
- ↑ ScriptSource - Canada
- ↑ ScriptSource - Cayman Islands
- ↑ ScriptSource - Cook Islands
- ↑ ScriptSource - Dominica
- ↑ ScriptSource - Eritrea
- ↑ ScriptSource - Ethiopia
- ↑ ScriptSource - Falkland Islands
- ↑ ScriptSource - Fiji
- ↑ ScriptSource - Gambia
- ↑ ScriptSource - Ghana
- ↑ ScriptSource - Gibraltar
- ↑ ScriptSource - Grenada
- ↑ ScriptSource - United States
- ↑ ScriptSource - Guernsey
- ↑ ScriptSource - Guyana
- ↑ ScriptSource - India
- ↑ ScriptSource - Ireland
- ↑ ScriptSource - Isle of Man
- ↑ ScriptSource - Israel
- ↑ ScriptSource - Jamaica
- ↑ ScriptSource - Jersey
- ↑ ScriptSource - Kenya
- ↑ ScriptSource - Kiribati
- ↑ ScriptSource - Lebanon
- ↑ ScriptSource - Lesotho
- ↑ ScriptSource - Liberia
- ↑ ScriptSource - Madagascar
- ↑ ScriptSource - Malawi
- ↑ ScriptSource - Malaysia
- ↑ ScriptSource - Maldives
- ↑ ScriptSource - Malta
- ↑ ScriptSource - Marshall Islands
- ↑ ScriptSource - Mauritius
- ↑ ScriptSource - Micronesia
- ↑ ScriptSource - Montserrat
- ↑ ScriptSource - Namibia
- ↑ ScriptSource - Nauru
- ↑ ScriptSource - New Zealand
- ↑ ScriptSource - Nigeria
- ↑ ScriptSource - Niue
- ↑ ScriptSource - Oman
- ↑ ScriptSource - Pakistan
- ↑ ScriptSource - Palau
- ↑ ScriptSource - Papua New Guinea
- ↑ ScriptSource - Philippines
- ↑ ScriptSource - Pitcairn
- ↑ ScriptSource - Rwanda
- ↑ ScriptSource - Saint Kitts and Nevis
- ↑ ScriptSource - Saint Lucia
- ↑ ScriptSource - Saint Martin
- ↑ ScriptSource - Saint Vincent and the Grenadines
- ↑ ScriptSource - Samoa
- ↑ ScriptSource - Seychelles
- ↑ ScriptSource - Sierra Leone
- ↑ ScriptSource - Singapore
- ↑ ScriptSource - Sint Maarten
- ↑ ScriptSource - Solomon Islands
- ↑ ScriptSource - South Africa
- ↑ ScriptSource - South Sudan
- ↑ ScriptSource - Sri Lanka
- ↑ ScriptSource - Sudan
- ↑ ScriptSource - Eswatini
- ↑ ScriptSource - Tanzania
- ↑ ScriptSource - Tokelau
- ↑ ScriptSource - Tonga
- ↑ ScriptSource - Trinidad and Tobago
- ↑ ScriptSource - Turks and Caicos Islands
- ↑ ScriptSource - Tuvalu
- ↑ ScriptSource - U.S. Virgin Islands
- ↑ ScriptSource - Uganda
- ↑ ScriptSource - United Arab Emirates
- ↑ ScriptSource - United Kingdom
- ↑ ScriptSource - Vanuatu
- ↑ ScriptSource - Zambia
- ↑ ScriptSource - Zimbabwe
- ↑ ScriptSource - Indonesia
- ↑ 95,0 95,1 Ethnologue (англ.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ↑ Красная книга языков ЮНЕСКО
- ↑ Baugh, Albert (1951). A History of the English Language. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 60–83, 110–130
- ↑ Bosworth, Toller.
- ↑ Campbell, 1959, p. 4.
- ↑ Toon, 1992, Chapter: Old English Dialects.
- ↑ Which countries are best at English as a second language?. World Economic Forum.
- ↑ Svartvik, Leech, p. 2.
- ↑ Trudgill, Hannah, p. 2.
- ↑ Romaine, 1999.
- ↑ Baugh, Cable.
- ↑ Trudgill, Hannah, pp. 8–9.
- ↑ Svartvik, Leech, p. 122.