Англи дыл (англ. English, the English language) — бүгү делегейде нептерээн болгаш хөй-хөй чурттарда күрүне дылы. (Англияның үндезин дылы), АКШ-тың чурттакчыларының дылы (31 штаттың күр дылы), Ирландия, Канада, Мальта чурттарның ийи үндезин дылдарының бирээзи, Австралияның, Чаа Зеландияның күрүне дылы, Азияның болгаш Африканың чамдык чурттарында күрүне дылы кылдыр ажыглап турар (Индия, Пакистан д.о.ө.).

Англи дыл

Чурттар
Эдилекчилер саны
Деңнел в безопасности[d][96]
WALS eng
Ethnologue eng
Linguasphere 52-ABA
ABS ASCL 1201 биле 12
IETF en
Glottolog stan1293

Англи дыл бүгү делегейниң чоннарының харылзажырынга, садыг-саарылга талазында болгаш катай ажылдажылга чорударынга эң ажыктыг дыл бооп турар.

Төөгүзү

эдер

Прото-герман дылдан эрги англи дылче

эдер

Эң эрте хевирин эрги англи азы англо-саксон дыл дээр (чылдары 550 — 1066). Эрги англи дылга Фризиа, Куду Саксони болгаш Мурнуу Джутланд деп черлер эриктери дургаар англ (ангел, энгел), саксон биле джут деп герман чоннар чугааланып чораан.[97] 7-ги чүс чылдарга чедир англо-саксоннарның герман дылы Роман эжелээшкинниң эккелген дылдарын — ниити бриттон, келт, латин дылдарны солуп, Британга кол дыл апарган. Англия биле Англи деп аттар ангелдерден тывылган.[98]

Дөрт диалектиге чарлыр: англи диалектилер (меркиа биле нортумбриа) болгаш саксон диалектилер (кент биле барыын саксон).[99] Барыын саксон диалектизи 9-ку чүс чылдың өөредилге реформалары болгаш Вессекс хаанының салдары-биле стандарт бижимел янзызы апарган.[100]

Ортуку англи

эдер

Амгы шагның англи дылдың тараашкыны

эдер

Делегейде нептерээни

эдер

2016 чыл-биле алырга, 400 сая кижи англи дылды төрээн дылы кылдыр, 1,1 миллиард кижи ийи дугаар дылы кылдыр ажыглап турар.[101] Чугааланып турар кижилериниң саны-биле алырга делегейде эң улуг дыл. Чурттарны англи дылды канчаар ажыглап турары-биле аңгы бөлүктерге чарып болур. Индий лингвис Брадж Качру англи дыл ажыглаар чурттарны үш төгерик модели-биле аңгылаан:[102]

 
Брадж Качрунуң Англи дылдың үш төгерии

Плюрисентриктиг дыл

эдер

Англи дыл — плюрисентриктиг дыл, ол дээрге кандыг-даа националдыг өйлел дылды делегейге канчаар ажыглаарын дужаап башкарбас дээни.[103][104][105][106] Аас англи дыл, чижээ дамчыдылгага ажыглаттынар, колдуунда ук черниң адаашкын стандарттарынга чагыртыр. Американ дыңнакчылар британ дамчыдылгаларны, оон британ дыңнакчылар американ дамчыдылгаларны билип шыдаар. Делегейде англи дыл чугааланыкчылары англи дылдыг аңгы-аңгы черлерниң радио биле теле программаларын болгаш филмнерин билип шыдаар.[107]

Глобалдыг дыл

эдер

Фонетиказы

эдер

Грамматиказы

эдер

Лексиказы

эдер

Бижииниң системазы

эдер

Диалект, аксент болгаш янзылары

эдер
  1. https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/en.xml
  2. ScriptSource - American Samoa
  3. ScriptSource - Anguilla
  4. ScriptSource - Antigua and Barbuda
  5. ScriptSource - Aruba
  6. ScriptSource - Australia
  7. ScriptSource - Bahamas
  8. ScriptSource - Bahrain
  9. ScriptSource - Barbados
  10. ScriptSource - Belize
  11. ScriptSource - Bermuda
  12. ScriptSource - Bhutan
  13. ScriptSource - Botswana
  14. ScriptSource - British Indian Ocean Territory
  15. ScriptSource - British Virgin Islands
  16. ScriptSource - Brunei
  17. ScriptSource - Cambodia
  18. ScriptSource - Cameroon
  19. ScriptSource - Canada
  20. ScriptSource - Cayman Islands
  21. ScriptSource - Cook Islands
  22. ScriptSource - Dominica
  23. ScriptSource - Eritrea
  24. ScriptSource - Ethiopia
  25. ScriptSource - Falkland Islands
  26. ScriptSource - Fiji
  27. ScriptSource - Gambia
  28. ScriptSource - Ghana
  29. ScriptSource - Gibraltar
  30. ScriptSource - Grenada
  31. ScriptSource - United States
  32. ScriptSource - Guernsey
  33. ScriptSource - Guyana
  34. ScriptSource - India
  35. ScriptSource - Ireland
  36. ScriptSource - Isle of Man
  37. ScriptSource - Israel
  38. ScriptSource - Jamaica
  39. ScriptSource - Jersey
  40. ScriptSource - Kenya
  41. ScriptSource - Kiribati
  42. ScriptSource - Lebanon
  43. ScriptSource - Lesotho
  44. ScriptSource - Liberia
  45. ScriptSource - Madagascar
  46. ScriptSource - Malawi
  47. ScriptSource - Malaysia
  48. ScriptSource - Maldives
  49. ScriptSource - Malta
  50. ScriptSource - Marshall Islands
  51. ScriptSource - Mauritius
  52. ScriptSource - Micronesia
  53. ScriptSource - Montserrat
  54. ScriptSource - Namibia
  55. ScriptSource - Nauru
  56. ScriptSource - New Zealand
  57. ScriptSource - Nigeria
  58. ScriptSource - Niue
  59. ScriptSource - Oman
  60. ScriptSource - Pakistan
  61. ScriptSource - Palau
  62. ScriptSource - Papua New Guinea
  63. ScriptSource - Philippines
  64. ScriptSource - Pitcairn
  65. ScriptSource - Rwanda
  66. ScriptSource - Saint Kitts and Nevis
  67. ScriptSource - Saint Lucia
  68. ScriptSource - Saint Martin
  69. ScriptSource - Saint Vincent and the Grenadines
  70. ScriptSource - Samoa
  71. ScriptSource - Seychelles
  72. ScriptSource - Sierra Leone
  73. ScriptSource - Singapore
  74. ScriptSource - Sint Maarten
  75. ScriptSource - Solomon Islands
  76. ScriptSource - South Africa
  77. ScriptSource - South Sudan
  78. ScriptSource - Sri Lanka
  79. ScriptSource - Sudan
  80. ScriptSource - Eswatini
  81. ScriptSource - Tanzania
  82. ScriptSource - Tokelau
  83. ScriptSource - Tonga
  84. ScriptSource - Trinidad and Tobago
  85. ScriptSource - Turks and Caicos Islands
  86. ScriptSource - Tuvalu
  87. ScriptSource - U.S. Virgin Islands
  88. ScriptSource - Uganda
  89. ScriptSource - United Arab Emirates
  90. ScriptSource - United Kingdom
  91. ScriptSource - Vanuatu
  92. ScriptSource - Zambia
  93. ScriptSource - Zimbabwe
  94. ScriptSource - Indonesia
  95. 95,0 95,1 Ethnologue (англ.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
  96. Красная книга языков ЮНЕСКО
  97. Baugh, Albert (1951). A History of the English Language. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 60–83, 110–130
  98. Bosworth, Toller.
  99. Campbell, 1959, p. 4.
  100. Toon, 1992, Chapter: Old English Dialects.
  101. Which countries are best at English as a second language?. World Economic Forum.
  102. Svartvik, Leech, p. 2.
  103. Trudgill, Hannah, p. 2.
  104. Romaine, 1999.
  105. Baugh, Cable.
  106. Trudgill, Hannah, pp. 8–9.
  107. Svartvik, Leech, p. 122.