Успа-Хөл ыйгылаажы

Успа-Хөл ыйгылаажы (Успа-Хөлдүң бассейни, тыв.  Успа-Хөл, моол. Увс нуурын хотгор) — Төп Азияның эң соңгу кезээнде хааглыг сүг бассейни. Бассейн Моолдуң болгаш Россия Федерациязының девискээринче кирип турар. Кайы-даа талазында бойдус камгалал деуискээрлери. Ниити шөлү - 1 068 853 га.

Бассейн озера Убсу-Нур.
Успа-Хөл

Успа-Хөл ыйгылаажы Улуг хөлдер ыйгылаажының соңгу кезээ болуп турар.

Успа-Хөл ыйгылаажының соңгу чүктен мурнуу чүкче узуну 160 км, барыын чүктен чөөн чүкче - 600 км.

1932 чылга чедир Успа-Хөл ыйгылаажы долузу-биле Моолдуң кызыгаарынга турган, ооң соонда Моол Арат Республика биле Тыва Арат Республика, аразында керээ чаргаш, Успа-Хөлдүң соңгу кезектерин Тывага дамчыткан. 1944 чылда Тыва ССРЭ-ниң составынче кирген соонда Россияның составынче ол черлер кирген. 1958 чылда ССРЭ биле Моолдуң аразында керээ-биле кызыгаарларны катап ылаптап тодаратканының түңнелинде Тес-Хем болгаш ооң адырлары Россияга хамааржыр апарган, ол ышкаш Төре-Хөл кезектерде суглар база Россияның кызыгаарынче кирген. Моол биле Россияның аразында сөөлгү кызыгаар тодарадыышкыны 1976 чылдың октярь 19-тан чардынган керээ аайы-биле болдунган[1].

2003 чылда Успа-Хөл ыйгылаажын ЮНЕСКО-нуң Делегей чергелиг салгалының даңзызынче киирген. Ол объект 12 кезектен тургустунган, оларның 7-зи «Успа-Хөл ыйгылаажы» (Россия) деп заповедниктиң иштинче кирип турар. Арткан 5 кезээ Моолга хамааржыр.

Демдеглелдер эдер

Немелде литература эдер

  • Курбатская С. С. Динамика экосистем степей и полупустынь Убсунурской котловины // Глобальный мониторинг и Убсунурская котловина: тр. IV междунар. симпоз. — М., 1996. — С. 23-26.
  • Курбатская С. С. Степные экосистемы Убсунурской котловины — природной биосферной лаборатории. Метод функциональной экологии. — Кызыл: РИО ТувГУ, 2001. — 104 с.