Согажа
Согажа - тываларның дүрген кылыр онзагай чеминиң бирээзи. Хойнуң/өшкүнүң баарын чугаладыр кезкеш, эдир чаанга ораагаш, көске каггаш, быжырар.
Кылыры
эдерШала быжып орда эскеш, чуга-чуга кылдыр кезип алыр. Кезип алган баарга эдирниң эң чуга черлерин ораагаш, тускай шишке шууштур шиштээр. Ону согажа дээр. Шиштеп алган согажаны дузааш, улуг эвес отка быжырар. Согажа быжып турда, дызыргайнып турар тускай шимээнниг, чаагай чыттыг апаар. Үр эвес болурга-ла - согажа белен.
Ону изиг турда дүрген чиир, согажа чиген соонда - соок суг ишпезе эки. Бир эвес дөгерген малдың эдири ийи хан аксынга, согажага четкеш, арта бээр болза, ол малдың күжүн /семизин/ согажа ажыг деп санаар. Бир эвес ийи хан аксынга база согажага өй болза, ону хан аксы дээр. Бир эвес хан аксынга четпес болза, ол хойну хан аксы четпес, чөлдүр күштүг мал дээр.
Дөс
эдер- Ном " Холу чемзиг авам сөнү"