Мөңгүн-Тайга
Мөңгүн-Тайга (орус. Монгун-Тайга, Серебряная гора) — Тыва Республиканың Мөңгүн-Тайга кожуунунда даг, соңгу талазындан Мугур, чөөн болгаш мурнуу-чөөн талазындан Шара-Харагай база барыын талазындан Тоолайты деп хемнерниң аразында.
|
ОнзаСолунЧер | |
|
Мөңгүн-Тайга | |
|---|---|
| 50°16′46″ с. ш. 90°07′12″ в. д.HGЯOВ функцию {{#coordinates:}} были переданы некорректные аргументы |
Алтай дагларының Россияда талазы Барыын Сибирьниң кезээ деп санаттынар, а Мөңгүн-Тайга 1932 чылда Убсу-Нур ыйгылаажының соңгу талазы-биле Моолдан Тыва Арат Республиканың составынга каттыштырган, а 1944 чылда (ТНР-ниң РСФСР-же киргениниң соонда) Чөөн Сибирьниң составынга кирген.
Мөңгүн-Тайга Чөөн Сибирьниң эң бедик чери деп санаттынар. Аяс хүнде Мөңгүн-Тайганың бажы мөңгүннелип турар, ынчангаш бодунуң адынга тааржыры аттыг. Мында үргүлчү күштүг хат хадып турар.
Чөөн талакы эдээнде Хиндиктиг-Холь чыдар — эриктери кадыр, меңгилерден эрип баткан кылаң сугдан тывылган улуг хөл. Хөл далай деңнелинден 2 305 м бедик черде турар, ооң ортузунда ийи ортулуктар бар, ол ортулуктардан хиндиктиг деп адын алган. Мында Тываның болгаш бүгү Чөөн Сибирьниң эң бедик чери (3 976 м).
Мөңгүн-Тайганың бажынче 1946 чылда бир дугаар үнген. Дагны ыдктыг дээр болгаш, ооң кырынче шаандан тура тывалар үнмецн чораан. Ооң кырынче үнер күзелдиг аян-чорукчулар хөй, ынаар үнер элээн каш маршрут бар.
Кристаллдыг сланецтер болгаш хайырга даштардан бүткен, ортузундан граниттер интрузиязы чара соп үнүп келген. Бажында — меңгилер, оларның ниити шөлү 44 км² хире. Кыдыгларында улуг-улуг меңгилер бузундулары чыылган, шаанда дыка-ла дошталп, меңгиленип чытканы илдең. Бурунгу дошталыышкынның болгаш чоокта чаа тывылган рельефтиң бары дагның чоокта чаа тывылганынының дугайында демеглеп турар. Чижеглей, дошталыышкын үезиниң соонда тывылган. Соңгу ийинде шык оъттуг, мурнуу ийинде ховуларлыг, кадар оъттуг. Арга-арыг шуут чок. Чүгле кезек-кезек черлерде, хемнер-хөлдер эриктеринде дыттар ийи-чаңгыс көстүр.
2000 чылда мында «Убсу-Нур ыйгылаажы» заповедниктиң участогу кылдынган, ооң ниити шөлү 15890 га. Ооң кылдынган ужуру бо черниң ховар амытаннарының амыдырап-чурттап турар черлерин кадагалаары болур. Мында архар база ирбиш чурттап турар, дагның эдээнде сарлыктар оъттап чоруур.
Демдеглелдер
эдерЛитература
эдер- Департамент по туризму Министерства культуры Республики Тыва. Республика Тыва: Путеводитель. / Харунова М.М-Б.. — Красноярск: ИПК "Платина", 2016.
Шөлүглер
эдер- Официальный портал республики Тыва Archived 2014-02-12 at the Wayback Machine Архивная копия от 12 февраля 2014 на Wayback Machine
- Государственный Природный Биосферный Заповедник «Убсунурская котловина»
- Монгун-Тайга — восхождение на гору небесного медведя. Фотоотчет