Маңнай-оол, Моңгуш Хүргүл-оолович

Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол
Төрүттүнген хүнү	1933

Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол (1933 чылдың апрель 22-де төр. – 2018 чылдың сентябрь 16-да чок болган, Кызыл) — тыва эртемден, Тываның бирги археологу, төөгү эртемнериниң кандидады, ТГШИ (Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң) кол эртем ажылдакчызы, Тываның археологиязынга, этнографиязынга база төөгүзүнге хамаарышкан 150 хире чүүлдерниң, 3 эртем ажылдарының (монография) автору. Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, «Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» медальдың эдилекчизи, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы, «Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген^[1]^[2].

Намдары

Чалыы үези

Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол 1933 чылдың апрель 22-де Тыва Арат Республиканың амгы Өвүр кожуунунуң Хандагайты сумузунуң кавызында Улаатай деп черге бөдүүн арат өг-бүлеге төрүттүнген. Хандагайты чеди чыл школазын, Кызылдың педагогика училищезин, 1959 чылда Ленинградтың күрүне университединиң төөгү факультедин дооскан, а 1967 чылда ССРЭ-ниң Эртемнер Академиязының археология институдунуң аспирантуразын дооскан.

Ажылдары

Ажылчын намдарын 1959 чылда университет доосканының соонда, ТДЛТЭШИ-ден (Тываның дыл, литература болгаш төөгү эртем шинчилел институду) эгелээн.

1960-1985 чылдарда ТДЛТЭШИ-ниң археологтуг экспедициязын удуртуп-баштап тургаш, Тываның археологиязын шинчилеп-тыварынга эң ажыктыг үлүүн киирген. 25 чыл ишти шинчилел ажылының улуг түңнели – «Аржаан-1» деп базырыктың касканы бооп турар, ооң ачызында ол делегей чергелиг билдингир эртемден апарган.

Тываның төөгүзүнге хамаарышкан 150 ажыг ажылдарны Моңгуш Хүргүл-оолович бижээн, ооң иштинде Тываның төөгүзүн, археологиязын, этнографиязын тайылбырлаан 3 улуг монография:

«Скиф үезинде Тыва» (Тува в скифское время, 1970), «Тыва феодализм үезинде» (Тува в эпоху феодализма, 1986), «Тывалар: аймактың тывылган дөзү болгаш хевирлеттингени» (Тувинцы: происхождение и формирование этноса, 2004)^[3]^[4].

Ол Севьян Вайнштейн-биле кады "Тываның төөгүзү" деп номнуң бирги томун эдип, четчелеп, чаартып үндүргеннер. Ийиги, үшкү томнарын чаартырынга киржип турган.

1985-1991 чылдарда "Билиг" ("Знание") деп Бүгү Эвелел чергелиг ниитилелдиң Тывага адырының даргазы бооп, Төөгү тураскаалдарын база уран-чүүлүн камгалаар Бүгү Эвилел чергелиг ниитилелдиң кежигүнү кылдыр ажылдап турган.

Шаңналдары

Тыва Республиканың Ордени,
«Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» Тыва Республиканың медали,
Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Хүндүлүг Бижии,
«Социалистиг маргылдааның тиилекчизи» деп демдек.

Хүндүлүг аттары:

Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы,
«Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы» (1999 чылдың 8 айның 30-де тывыскан),
«Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген

Дөзүк

Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер.

[1] Большая биографическая энциклопедия – Маннай-оол, Монгуш Хургул-оолович

[2] Маннай-оол Монгуш Хургул-оолович – tuva.asia

[3] Монгуш Маннай-оол. Аксакал тувинских археологов и историков – tuvaonline.ru

[4] День рождения отметил легендарный археолог Монгуш Маннай-оол.

[1]

[2]

[3]

[4]