Коңгар, Хүргүлек Байыскылаңовна

Хүргүлек Байыскылаңовна Коңгар (1924 чылдың март 15, Хөл, Бай-Тал суур, ТАР — 1996 чылдың январь 6, Кызыл, Тыва Республика) — тыва совет ыраажы (сопрано), театр акртизи, РСФСР-ниң улустуң артизи.

Хүргүлек Байыскылаңовна Коңгар

Төрүттүнген чери
Мөчээн чери
Чурту
Мергежилдери актриса
Ыраажы үнү сопрано[d]
Шаңналдары
орден Трудового Красного Знамени
народный артист РСФСР заслуженный артист РСФСР

Намдары эдер

Хүргүлек Байыскылаңовна Коңгар 1924 чылдың март 15-те Тыва Арат Республиканың Бай-Тайга кожууннуң Хөл деп черге бай эвес малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Кызыл-Мажалык школазынга өөренип турган болгаш интернатка чурттап турган. Школага өөренип тургаш-ла, ырлаары аттыг, балалайкага ойнаар турган.

1941 чылда Кызылга көжүп кээп, театр школа-студияга өөрени берген. Тыва улустуң ырыларын, совет композиторларның ырыларын ырлап, шиилерге киржип, опералардан үзүндүлерни ырлап чораан. ТАР-ның Чазааның Москвадан чалап эккелген тускай эртемниг башкылары ону өөредип турган, чижээ, ырлаарынга — хормейстер Сергей Булатов, а театр мергежилинге — тыва театрның үндезилекчизи режиссер Иван Яковлевич Исполнев өөреткен.

1943 чылда Тывага совет чогаалчы Степан Щипачёв кээп чоруур үеде, Хүргүлектиң ырлаарын дыңнааш, алгырыпкан: «Соловей, чистый соловей!». Ол аян-чорук соонда Москвага ээп келгеш, ооң дугайында шүлүк бижип каан:

ХУРГУЛЕК

Красоте тувинских гор и рек,

той, что в памяти оберегаю,

имени такого – Хургулек –

не затмить: оно в строке сверкает.

Не в сиянье звёздном небеса,

не Саяны, не дорог откосы,

вижу вновь раскосые глаза,

чёрные девические косы.

Как забуду! Песенки свои

запоёт она – и зал послушен.

Если б там водились соловьи,

Их бы в этот час никто не слушал.

В той далекой милой стороне,

стройная, скользя лукавым взглядом,

сколько раз она певала мне,

только мне, присев со мною рядом.

Я до слёз чужому счастью рад,

за свои поступки не краснею.

Есть на свете молодой арат —

пусть он счастлив будет с нею.

                                           1943 г.

Тываның Хөгжүм-шии театрынга база шиилерге ойнап турган. Тыва театрның сценазынга бодунуң эң-не ынак болгаш эки рольдары кылдыр С. Гулак-Артемовскийниң "Дунай ындында запорожчу" деп шиизинде Оксананың, Б. Александровтуң "Малиновкага болган куда" деп шиизинде Яринканың, У. Гаджибековтуң "Аршин-мал-аланында" Джихан угбайның рольдарын ол санап чораан.

1996 чылдың январь 6-да Кызыл хоорайга чок болган.

Өг-бүлези эдер

  • Өөнүң ээзи — Николай Моңзуй-олович Конгар
  • Уруу — Роланда Николаевна Коңгар, Москвага Морис Торез аттыг Даштыкы дылдар институдун дооскан, Москвада ажылдап, чурттап чоруур.
  • Оглу — Мерген Николаевич Коңгар, «Саяны» бөлүүнүң солизи чораан, элекке чырык өртемчейден чарылган.
  • Оглу — Валерий Николаевич Коңгар, Омскиниң дээди шагдаа школазын дооскан, Республиканың Иштики херектер яамызынга ажылдап чораан.

Шаңналдары эдер

  • РСФСР-ниң алдарлыг артизи (1961).
  • Тыва АССР-ниң улустуң артизи.
  • РСФСР-ниң улустуң артизи (1984).
  • Күш-ажылдың Кызыл Тук ордениниң кавалери.

Театрга рольдары эдер

  • «Тоска» Дж. Пуччини — Тоска
  • «Свадьба в Малиновке» — Яринка
  • «Запорожец за Дунаем» — Оксана
  • «Чечен и Белекмаа» — Дангына
  • «Башмачки» — сваха Джихан
  • «Аршин мал Алане» — тётушка
  • «Козы Карпеш и Баян-Слу» — девушка Баян-Слу
  • «Плато­н Кречет» — Надя
  • «Хайыраан-бот» — Уран, Кара, Салбакай
  • «Именем революции» Шатрова — жена команди­ра
  • «Коварстве и любви» Шиллера — леди Мильфорд
  • «Ночи лунного затмения» Мустая Карима — Танкебике
  • «Самбажик» — Таданай
  • «Гроза» Островского — Катерина
  • «Нэркэс» — Зумрад

Кинолары эдер

Литература эдер

  • Сагды К. Тувинский соловей (Об артистке X. Конгар) // Тувинская правда. 1961, 26 марта.
  • Межова В. Золотое имя Хургулек (О заслуженной артистке РСФСР X. Б. Конгар) // Тувинская правда. 1969, 19 апреля.
  • Хүргүлек Байыскылаңовна Коңгар // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Тыва Республиканың күрүне ному. Кызыл, 2004. А. 265
  • Театральная энциклопедия. Том 6 / Глав. ред. П. А. Марков - М.: Советская энциклопедия, 1967. - 1136 стб. с илл., 8 л. илл.

Шөлүглер эдер