Арбай
Арбай (орус. "ячмень") чаңгыс чылдыг үнүш, бажы дөрт кырлыг, салдарлыг, бүрүзү узун, чиңге. Тывада шаг үеден бээр улустуң танып, чип, ажыглап чораан тараазы болур.
Арбайның үрезининиң тургузуунда углевод —76%, үс — 3,5%, клетчатка—9,6%, ферментилер, А, В, Д, Е витаминнер бар. Арбайдан чарба, каржаң болгаш өске-даа чемнерни кылып ап турар. Оон ыңай кофе, пиво кылырынга хереглеп турар. Арбайның тургузуунда белоктар хөй болгаш чигир база бар. Арбайның чигирин тынар органнарның дегдириишкиннеринге, чөдүлге ажыглап турар. Оон хайындырган каржаңын. ижин-шөйүндүнүң аарыгларынга болгаш чөдүлге ажыглаар. 20 г каржаңны бир стакан сугга 4—5 шак шыгыткаш, 10 мин хайындыргаш, соодар. Ону улуг омааштап, бир хүн 4—6 катап ижер. Өл-шык, соокка алысканда, ооң хайындырган каржаңының суун чиңнээшкиннерге ажыглаар. Ону янзы-бүрү кеш аарыгларынга, кара-бүүректер аарыгларының үезинде, чигир аарыынга болгаш бичии уруглар чемгереринге ажыглап турар.
Дөзү
эдер- Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"