Эр кижиниң ат-алдарының кодекизи
Эр кижиниң ат-алдарының кодекизи — Тываның эр улузунга үндезилээн кодекс. 2012 чылдың ноябрь 16-да Дээди Хуралдың айытканы ёзугаар эң баштай демдеглээни адалар хүнүнге таварыштыр болган Республиканың II-ги адалар шуулганынга хүлээттинген[1]. Эр кижиниң кодекизин тургузар деп чарлыкты 2011 чылдың ноябрь 19-та болуп эрткен Республиканың I-ги адалар шуулганынга айыткан[2]. Кодекстиң эгелекчизи (инициатор) — Тываның баштыңы, Чазааның даргазы Шолбан Валерьевич Кара-оол.
Кодекстиң сөзүглели
эдерБистер, Тыва Республиканың эр кижилери, боттарывыстың эрге-ажыктарывысты болгаш күзел-чүткүлдеривисти илеретпишаан;
- биске чаагай болгаш чөптүг чорукту, бүзүрелди дамчыткан өгбелеривистиң төөгүде ёзу-чаңчылдарынга болгаш мөзү-шынарының принциптеринге даянмышаан;
- херээженнерниң эргелерин болгаш хосталгаларын эң дээди үнелел деп хүлээп көрбүшаан, демократтыг ниитилелди сайзырадырын бүгүдениң хүлээп көрген принциптерин сагывышаан;
- амгы болгаш келир салгалдарның мурнунга эр кижилерниң мөзү-шынар кижизидилгези дээш бодувустуң харыысалгавысты медереп билбишаан;
- Тывада Эр кижиниң ат-алдарының кодекизиниң төлевилелин кожууннарга болгаш сумуларга эр улус чыыштарынга деткээнин удуртулга болдурбушаан.
Тываның бо кодекизин хүлээп ап, ону чайгылыш чок күүседир кылдыр чарлап тур бис:
1. Сен бурунгу чаагай сеткилдиг чоннуң салгалы сен, а ынчангаш төлеп чок чорук кылыр эрге чок дээрзин кажан-даа, каяа-даа утпа. Бодуңнуң төрел салгалыңны билир болгаш сактып чор.
2. Бодуңнуң чонуңнуң болгаш булуңуңнуң дылын, чаңчылдарын, культуразын болгаш төөгүзүн өөрен, ол билиглер сээң сагыш-сеткилиңни быжыглаар, сүлдеңни бедидер, берге үелерде күштү немээр.
3. Бодуңнуң угаан-медерелиңни болгаш күш-дамырыңны доктаамал сайзырат. Кадыкшылды дадыктырар болгаш быжыктырар херек, хоралыг чаңчылдарга алыспа, бодуңнуң өндүр улуг өгбелериңге төлептиг бол.
4. Ажылды бодуң кыл, күш-ажылды хүндүле, өске кижиниң өнчүзүнче хол сукпа.
5. Өске кижиге кажан-даа адааргава. Бир эвес ёзулуг кижи болзуңза, ону бодуңнуң ажыл-херээң-биле, чаагай үүлең-биле бадытка. Өскелерниң чедиишкиннерин үнелеп өөрен.
6. Кымның-даа сөөк-язызын болгаш чүдүлгезин куду көрбе, ооң-биле чергелештир бодуңнуң өгбелериңниң чүдүлгезин хүндүлеп чор.
7. Чоргаар болгаш шынчы, күштүг болгаш чаагай сеткилдиг, дуза кадарынга кезээде белен бол. Бичиилерни хумагала база камгала, улугларны, ылаңгыя сеңээ амыдыралды чаяаган ада-иеңни, хүндүлеп база дыңнап чор.
8. Бодуңнуң өг-бүлеңниң, бодуңнуң ызыгуур салгалыңның адын болгаш алдарын сыкпайн чор, сээң ажыл-херээңден чүгле сени эвес, сээң чонуңну база үнелээр апаар.
9. Өгбелерниң чагыын дээди даңгырак кылдыр хүлээп ап, алыс шынны шиңгээдип ал — эр кижиниң өндүр улуун кажан-даа ооң бай-шыдалдыын эвес, а ооң өг-бүлезиниң, чонунуң болгаш Ада-чуртунуң мурнунга харыысалгазындан үнелеп чораан.