Шай сүдү
Шай сүдү — Ак чем. Бистиң бурунгуларывыс сүттен янзы-бүрү чемнерни кылыр чораан. Сүттен кылган чем кончуг хоолулуг, ол курлавыр бооп чораан. Амданныг болгаш хоолулуг чемни сүттен кылып аарга, кижиниң кадыынга тергиин херек болгаш аарыг-аржыкты эмнээринге дузалаар. Чазын мал төрүптери билек, оларның төлдерин тускайлап үзер, аңгылап кажаалаар, бир черге баглаар, ол чүл дээрге саар малдың сүдүнден ак чем кылып алырының бир аргазы болур. Шай сүдү. Хой, өшкү, инек, иви, тевениң сүдүн арыг пашка хайындыргаш, шай сүттээр. Ылаңгыя хой сүдү-биле болгаш инек соңгузу-биле сүттээн шай кончуг амданныг болгаш хоюг болур. Чай шагда шай сүттээр сүттү бичии хууңга куткаш, соок суг иштинге суп каар, ол сүт иривес болур. Тос хууңга кудуп каан сүт база белен иривес. Шай сүттээр сүттү тускай хууңга кудуп алыр. Ава кижи шай сүттээр сүттүбир савага куткаш, онзагалап кадагалаар. Өгге кым-бир кижи кээрге, шай артыы чылдып ижирпес, чаа шай хайындырып чораан. Шай сүттээр сүттү хүн дүъш эрткиже дээр савазынга кадагалаар, ооң соонда таарыштыр ажыглаптар.
Дөс
эдер- Моңгуш Кенин-Лопсаң "Тыва чаңчыл"