Чөкпек

Чөкпек — сүт аймаандан кылган ак чем.

Кылыры

Турнуккан өреме хайындырарга, баштай саржаа тускайланып аңгыланыр, ону хырынга кудуп алыр. Адактың сөөлүнде саваның дүвүнге чөкпек артар, ол чөкпекти база-ла хой азы өшкү хырнынга долдур куткаш, шөлээн черге шыгжаар. Саржаг-биле чөкпекти калбак ыяш кырынга салып шыгжаар.

Чер-черде чөкпекти, саржагны кылыры аңгы-аңгы. Шынаа черниң аалдары чодураалыг чөкпек кылыр. Чодурааны чыггаш, тараа согаажынга чуура соктааш, хүнге кадырып алыр. Ол кадырып алган чодураага чөкпеккке холуур. Чодураалыг чөкпекти Шагаа хүнүнде бузар чаңчыл турган. Кым-бир кижиниң өөнге шагаалап келген улуска чодураалыг чөкпекти сонуургадып чиртир.

Тайга черниң аалдары айлыг чөкпек кылыр, бестиг, үүргенелиг чөкпек кылыр чораан. Бести каскаш, арыглап кургаткаш, бир хап долдур чыып алыр. Айны каскаш, база-ла арыглап кургаткаш, хапка чыып алыр. Үүргенени чыггаш, арыглап аштагылааш, таарыштыр хооргаш, тускай хапка долдур уруп алыр. Хайындырган чөкпекке белеткеп алган айын, безин, үүргенезин таарыштыр холуй ургулаптар. Амыдыралдың берге үезинде, частың кадыында бестиг, айлыг, болгаш үүргенелиг чөкпекти бускаш, уруг-дарыг чемгерер.

Дөс

1. Моңгуш КЕНИН-ЛОПСАҢ: ТЫВА ЧАҢЧЫЛ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. – Тувинские традиции. Книга вторая: священные традиции тувинского народа. – Кызыл: Тувинское отделение педагогического общества при Министерстве образования республики Тыва: Издательство “Новости Тувы”, 1999. На тувинском языке. 352 с.