Тыва ыйгылааш
Тыва ыйгылааш (орус. Туви́нская котлови́на) — Тыва Республикада Улуг-Хемниң эгелээн черинде даглар аразында кудулаашкын. Тыва Республика иштинде Тыва ыйгылааш Барыын Саян, Чөөн Саян Алтай база Таңды-Уула даглары-биле бүзээлеткен. Ыйгылааштың узуну 400 хире км, калбаа 25-тен 60—70 км чедир. Бедии — 600-тен 900 м чедир. Дөңгелчек болгаш оргулааш черлерлиг колдуу ховуланчак болуп турар. Ыйгылааштың ортузу-биле Улуг-Хем агып чыдар. Тыва ыйгылааш барыын болгаш чөөн кезектерге чардынган — барыын талазын Хемчик ыйгылаажы деп адаар, а чөөн талазын Улуг-Хем ыйгылаажы деп адаар.
Тыва ыйгылаашта колдуу мал ажылы сайзыраан, тараа аймаа база тарып турар (кызыл-тас, арбай, чиңге-тараа), мында хөмур-даш казылдазы база бар.
Агаар-бойдузу кургаг: чайын изиг, кыжын соок. Кыжын соок, хат чок, колдуу хүннеп турар боор. Бо черге хөй чаъс чагбас, Алтай болгаш Барыын Саян даглары дуглап турар, ынчангаш чаашкынның деңнели — 180—300 мм. Эң чаашкынныг үе — чылдың чаар ужурлуг нормадан 65-85 % июль база августта чаап кааптар. Январьда ортумак температура −25-тен —34 °C, ховар эвес −55…−58 °C чеде бээр. Чайын чылыг, колдуу изиг деп болур. Июльда +19…+20 °C; чамдыкта +35…+40 °C.
Тыва ыйгылаашта Кызыл, Шагонар, Чадан, Ак-Довурак деп хоорайлар турар.
Шөлүглер
эдер- Тувинская котловина в БСЭ на oval.ru (орус). www.oval.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынаан 11 Он ийи айның 2019.
- Физическая география России и стран бывшего СССР — Тувинская область (орус). www.ecosystema.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынаан 11 Он ийи айның 2019.