Турарының падежи: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
→Үндезини: 2017 source edit |
Эдилгениң тайылбыры чок |
||
Одуруг 1:
'''Турарының падежи
== Кожумактары ==
Турарының падежиниң хевири ''-да'' деп [[кожумак]] болгаш ооң [[Үн аяннажылгазы|фонетиктиг янзылары]]-биле тургустунар:
{| class="wikitable"
|-
! Дөстүң сөөлгү үнү
!Ажык эвес үн мурнунда ажык үнү!! Кожумактың янзызы !! Чижектери
|-
| rowspan="2" | күштүг дүлей ажык эвес
/к/, /т/, /ш/, /п/, /c/, /ф/,
/х/, /ч/
|соңгу одуругнуң|| -та || дашта, шкафта, хапта
|-
|мурнуу одуругнуң
| -те
|}▼
|шетте, честе, кезекте
| rowspan="2" | аяар ажык эвес
/р/, /й/, /г/, /л/, /м/, /н/, /ң/
|соңгу одуругнуң|| -да || дагда, сайда, чарында
|-
|мурнуу одуругнуң
| -де
|хүнде, чемде, өйде
|-
|ажык
|
| -да, -де
|шынаада, кезээде, хоода, чөөде
сумуда, чүүде, чылгыда, шииде
|}
Үшкү арын хевиринде турар сөске ол кожумактар (арткан доора падежтериниң кожумактары дег) ''-н-'' дамчыштыр коштунар: ''хевири + н + де = хевиринде''.
Айтырыглары: ''кымда?'', ''чүде?'', ''кымнарда?'', ''чүлерде?'', ''кайда?''.
== Домакта функциялары ==
1. Кылдыныгның туружун көргүзер: ''шаңда тур, ховуда оъттап чор, сугда чемнеп тур''. Мындыг таварылгада кылдыныг амгы үеде бооп турар, чүве ады болза туруш байдалы болур.<br />▼
Турарының падежинде сөстер домакка доора немелде азы байдал болур. Турарының падежинде чүве аттарының илередир уткалары:
* Ыяш бажында хек эдип олур. Эзимде сыын үнү чаңгыланды.▼
Турарының падежинде чүве ады чамдыкта эрткен үе хевирлиг кылыг сөзү-биле база каттыжып болур.<br />▼
* Хөлде балык чемнеди.▼
▲
▲#* ''Ыяш бажында хек эдип олур. Эзимде сыын үнү чаңгыланды.''
#* ''Хамык улус доктаалда туруп алган автобус манавышаан.''
* Дүүн бис театр тудуунга беш шакта улуска дузалажып ажыл кылдывыс.▼
#* ''Офисте чиктиг чүүлдер бооп турар дээр чорду.''
#* ''Мында таакпы сатпайн турар.''
# Кылыгның үези: ''9 шак чартыкта, кезек үе болганда, ужуражыг соонда, үнериниң бетинде''. Чижектери:
#* ''Ол үеде меңээ ындыг билиглер чок турган.''
#* ''Кезээде мугур 8 шакта кээр-дир силер аа.''
▲#* ''Дүүн бис театр тудуунга беш шакта улуска дузалажып ажыл кылдывыс.''
# Бар/чок, хөй/эвээш деп чижектиг демдек аттары биле илереттинген сөглекчилиг конструкцияларга база туруш байдалы азы немелде бооп ажыглаттынар:
#* ''Ооң медеглелинде онза солун чүве чок болган.''
#* ''Оларның аразында күзелдиг кижи көңгүс эвээш.''
▲# Турарының падежинде чүве ады чамдыкта чоокта эрткен
▲#* ''Хөлде балык чемнеди.''
== Литература ==
▲Чечек-даа бар, чимис-даа бар. (Ырдан.)
# Тыва дыл [текст]: Ортумак школаның 10-11 класстарынга шенелде өөредилге ному / Ойдан-оол А. К., Ондар Б. К., Доржу К. Б., Куулар Е. М. — Кызыл: Тываның Ю. Ш. Күнзегеш аттыг ном үндүрер чери, 2007. — 270, [1] ар.
▲Ш. Ч. Сат, Е. Б. Салзыңмаа. Амгы тыва литературлуг дыл. (Лексика болгаш семасиология, фразеология, фонетика, морфология). [[Тыва]]ның ном үндүрер чери. [[Кызыл]] — 1980.
# Исхаков, Ф. Г. Грамматика тувинского языка [Текст] : Фонетика и морфология / Ф. Г. Исхаков, А. А. Пальмбах ; Акад. наук СССР. Ин-т языкознания. Тувин. науч.-исслед. ин-т языка, литературы и истории. — Москва : Изд-во вост. лит., 1961. — 472 ар.
[[Аңгылал:Дылдар]]
| |||