Турарының падежи

Турарының падежи — тыва дылдың падежтериниң бирээзи, туруш көргүзер падеж.

Кожумактары эдер

Турарының падежиниң хевири -да деп кожумак болгаш ооң фонетиктиг янзылары-биле тургустунар:

Дөстүң сөөлгү үнү Ажык эвес үн мурнунда ажык үнү Кожумактың янзызы Чижектери
күштүг дүлей ажык эвес

/к/, /т/, /ш/, /п/, /c/, /ф/, /х/, /ч/

соңгу одуругнуң -та дашта, шкафта, хапта
мурнуу одуругнуң -те шетте, честе, кезекте
аяар ажык эвес

/р/, /й/, /г/, /л/, /м/, /н/, /ң/

соңгу одуругнуң -да дагда, сайда, чарында
мурнуу одуругнуң -де хүнде, чемде, өйде
ажык -да, -де шынаада, кезээде, хоода, чөөде

сумуда, чүүде, чылгыда, шииде

Үшкү арын хевиринде турар сөске ол кожумактар (арткан доора падежтериниң кожумактары дег) -н- дамчыштыр коштунар: хевири + н + де = хевиринде.

Айтырыглары: кымда?, чүде?, кымнарда?, чүлерде?, кайда?.

Домакта функциялары эдер

Турарының падежинде сөстер домакка доора немелде азы байдал болур. Турарының падежинде чүве аттарының илередир уткалары:

  1. Кылыгның туружу: шаңда тур, ховуда оъттап чор, сугда чемнеп тур. Мындыг таварылгада кылдыныг амгы үеде бооп турар, чүве ады болза туруш байдалы болур:
    • Ыяш бажында хек эдип олур. Эзимде сыын үнү чаңгыланды.
    • Хамык улус доктаалда туруп алган автобус манавышаан.
    • Офисте чиктиг чүүлдер бооп турар дээр чорду.
    • Мында таакпы сатпайн турар.
  2. Кылыгның үези: 9 шак чартыкта, кезек үе болганда, ужуражыг соонда, үнериниң бетинде. Чижектери:
    • Ол үеде меңээ ындыг билиглер чок турган.
    • Кезээде мугур 8 шакта кээр-дир силер аа.
    • Дүүн бис театр тудуунга беш шакта улуска дузалажып ажыл кылдывыс.
  3. Бар/чок, хөй/эвээш деп чижектиг демдек аттары биле илереттинген сөглекчилиг конструкцияларга база туруш байдалы азы немелде бооп ажыглаттынар:
    • Ооң медеглелинде онза солун чүве чок болган.
    • Оларның аразында күзелдиг кижи көңгүс эвээш.
    • Черивисте, чуртувуста чечек-даа бар, чимис-даа бар. (Ырдан)
  4. Турарының падежинде чүве ады чамдыкта чоокта эрткен үениң кылыг сөзү биле база ажыглаттынар:
    • Хөлде балык чемнеди.

Литература эдер

  1. Амгы тыва литературлуг дыл [Текст] : [Лексикология болгаш, семасиология, фразеология, фонетика, морфология] / Ш. Ч. Сат, Е. Б. Салзымаа. — Кызыл : Тываның ном үндүрер чери, 2003. — 131, [1] ар.
  2. Тыва дыл [текст]: Ортумак школаның 10-11 класстарынга шенелде өөредилге ному / Ойдан-оол А. К., Ондар Б. К., Доржу К. Б., Куулар Е. М. — Кызыл: Тываның Ю. Ш. Күнзегеш аттыг ном үндүрер чери, 2007. — 270, [1] ар.
  3. Исхаков, Ф. Г. Грамматика тувинского языка [Текст] : Фонетика и морфология / Ф. Г. Исхаков, А. А. Пальмбах ; Акад. наук СССР. Ин-т языкознания. Тувин. науч.-исслед. ин-т языка, литературы и истории. — Москва : Изд-во вост. лит., 1961. — 472 ар.