Тарак

Тарак – тускай, кылыры белен эвес, сүттен болгаш тал картындан кылган дыка чедингир ак чем. Колдуунда ону чазын кылып ап болур, чогум болза ооң хөреңгезин үспейн үр үе ишти дургаар катап-катап кылып аап болур.

Кыштың соогу намдап, час щинчи кирип орда, шээр мал оолдап эгелээр. Хой хураганнап, өшкү анайлап турар апаарга, шай сүттээр сүт бар апарганы ол. Чер карарып, хек-даван үнүп, чоогалар иштинден шончалайлар үнүп тура өйде, инектер бызаалап эгелээр. Анай-хаактар сыргаланып, суг кыдыындан үнген талдар чулукталып турар өйде черден үнген талдың картын бир тудумдан картап алгаш, ону борбактай шарыптар. Хайындырып каан инек сүдүн чылыг бүлээн кылдыр чылыткаш, дүвү бүдүн хууңга куткаш, ынаар бир моондак тал картын суп киириптер. Сүттүг болгаш шылбалыг хууңну кидис-биле ораагаш, өг иштиниң бир шөлээн черинге тургузуп каар. Бир хонгаш азы улуг-ла дизе үш хонгаш тарак болу бээр.

Башкы таракты өгнүң эр ээзинге амзадыр азы кырган-ачазынга амзадыр чаңчыл турган. Ылаңгыя тараазы төнүп келген өрегелерниң уруг-дарыы тарак үнген соонда, чеми тывылганы ол болур. Таракты баштай оолдарга бир-бир аякты иштирер. Кыс уруглар өйлеп ижер. Тарак ижерге ижин чазалыр.

Шаандагы тываларның чугаазын езугаар алырга, тарак ижип өскен уругларның иштиниң хоочузу чок болур. Тарак ижип чораан уругларның, азы оолдарның өкпези, баары, шөйүндүлери, улуг хырны, бүүректери болгаш сыңыйы кончуг арыг-чаагай болгаш каң-кадык болур.

Тарактың хөреңгизин үзүп болбас. Хууң дүвүнге тарак бичиилей бээрге, хайындырган сүттү кырындыва кудар. Тыва кижиге тарак дээрге тарааны солуп шыдаар чем болур.