Самдан, Зоя Баир кызы
Зоя Баировна Самдан (1951) – Филология эртемнериниң кандидады, Россияның чгаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Тыва Республиканың эртем талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы, амгы үениң тыва тюркологу, чогаал шинчилекчизи.
|
Зоя Баир кызы Самдан | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү: | 22 апрель 1951 (73 хар) |
| Төрүттүнген чери: | Самагалдай, Тес-Хем кожуун |
| Эртем сферазы: | Түрк чоннарның дылдары |
| Ажыл чери: | ТывКУ, ТИГПИ |
| Альма-матер: | ИркКУ |
| Эртем деңнели: | филология эртемнериниң кандидады |
Намдары
эдерСамдан Зоя Баировна 1951 чылдың апрель 22-де Тыва АССР-ниң Тес-Хем кожуунунуң Самагалдай суурунга төрүттүнген.
1974 чылда Иркутскунуң күрүне университедин дооскаш, ТДЧШЭИ-ниң (Тываның дыл болгаш чогаал шинчилээр эртем институду) Чогаал болгаш аас чогаал секторунга биче эртем ажылдакчызы кылдыр кирип алган.
1977-1981 чылдарда Россияның делегей чогаал институдунуң аспирантуразынга өөренип турган. 1983 чылда "Тыва калбак чогаалда чогаалга болгаш аас-чогаалынга хамаарышкан чаңчылдарның бот-боттарынга дүүшкээ" деп темага кандидат эртем чадазын камгалап алган.
1992 чылда ВАК аңаа "Совет хөй язы-сөөк литература" деп специальностька улуг эртем ажылдакчызы деп атты тывыскан.
1990 чылдан 1995 чылга база 1997 чылдан 2003 чылга дээр Институттуң Чогаал секторун удуртуп турган, а 1995-1996 чылдарда ТГШИ-ниң директорунуң эртем талазы-биле оралакчызы.
2003-2007 чылдарда Тыва Республиканың культура болгаш язы-сөөктер херектериниң сайыдының оралакчызы, Тыва Республиканың культура болгаш сүзүк политиказының сайыдының хүлээлгелериниң күүседикчизи.
Бөгүн ТИГПИ-ниң Аас чогаал секторунуң удуртукчу эртем ажылдакчызы.
Эртем ажылы
эдерОоң сонуургалдары: Орхон-енисей тураскаалдарының поэтиказының төөгү, аас чогаалчы, психологтуг, этнографтыг чидиг айтырыглары, хөөмей уран-чүүлүнүң эстетиктиг идеалы, литературлуг критика, очулгалар. Бодунуң чонунуң культуразынга, чогаалынга база аас чогаалынга сонуургалы, дилээшкиннери, шинчилелдери, материалдар чыындызы Зоя Баировна Самданның улаштыр өзүлдезинге улуг салдарлыг болган.
1987 чылда ооң кандидат диссертациязынга даянып бижээни "Аас-чогаалдан чогаалче" деп монографиязы үнген. З.Б. Самдан "Чылбыга айны канчап сыырыпканыл?" (Кызыл, 2004) деп мифтер чыындызының, "Тыва улустуң тоолдарының" (Новосибирск, 1994) томнарының, "Тыва тоолчургу чугаалар" деп "Сибирьниң болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң чоннарының аас чгаалының тураскаалдары" деп 60 томнуг академиктиг сериязынче кирген номнуң, "Күл-Тегин" деп бурунгу тюрк поэзияның чыындыларының 3 үндүрүлгезиниң (1993, 2003, 2004 чылдар) тургузукчузу. Ол номда бурунгу түрктерниң амыдыралын тайылбырлаан VI-VII чүс чылдарда бижээн орхон-тюрк тураскаалдарда бижиктерниң тыва база орус дылдарже очулгаларын киирген. З.Б. Самдан филология эртемнериниң доктору Б.П. Кербелите-биле кады чоок ажылдап, тыва хуулгаазынныг тоолдарын эртем талазы-биле чурумчутткан, 1992 чылда "Аксагалдай ашак" деп тыва тоолдарның чыындызын үндүрген.
База ол ышкаш музыковед З.К. Кыргыс биле филолог Ю.И. Шейкин-биле "Тыва улустуң тоолдары" (Новосибирск, Наука, 1994) деп орус болгаш тыва дылда чыындыны үндүрген. Ынаар Тываның аңгы-аңгы кожууннарының тоолдарының эң-не тергииннери кирген.
Дыка хөй чылдар иштинде З.Б. Самдан уран-чүүлдүг каттыжыышкыннарның ажылынга аажок идепкейлиг киржип чораан: Чогаалчылар эвилелиниң удуртулгазының кежигүнү, муздрамтеатрның уран-чүүл совединиң кежигүнү, Тываның ном үндүрер чериниң база "Улуг-Хем" сеткүүлүнүң редсовединиң кежигүнү, Сарыг шажынчы чогаалдарның тыва дылче очулдурар бөлүүнүң удуртукчузу.
Шаңнал-мактал, алдар-ады
эдер- Тыва Республиканың эртем талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы (2001)
- Россияның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү (2005)
- Тыва Республиканың "Туруштуг күш ажылы дээш" деп медалы (2006)
Дөс
эдер- Самдан Зоя Баировна : [ о ней] // Ученые Тувинского института гуманитарных исследованиц : (к 60-летию ин-та) : биобиблиогр. справочник. - Кызыл, 2005. - С.109-110.
- Хадаханэ, М. Самдан Зоя Баировна : 50 лет со дня рождения / М. Хадаханэ // Люди и события. Год 2001 : указ.-календарь по Туве на 2001 г. - Кызыл, 2001. - С. 16-18.
- Донгак, У.Зоя Баировна Самдан : 60 лет со дня рождения / У. Донгак // Люди и события. Год 2011. : указ.календарь по Туве на 2011. - Кызыл, 2010. - С.24-26.
- Самдан Зоя Баировна : [о ней]// Тув : словарь культуры / авт.-сост. С. Маркус. - М., 2007. - М., 2006 - С. 517.