Петр Васильевич Астафьев

Бии-Хемниң хоочун чурттакчылары ол үеде «Кызыл тараачын» колхозтуң даргазын соңгуп ап турганын ам-даа утпаан. Ажыл-агыйны удуртурун колхозчулар чаа-ла чээрби харлыг Петр Астафьевке бүзүрээн. Шуптузу демниг бадылааннар. Туран чурттуг боттарының кижизи, ол улус-чонну билир, колхозчуларның караанга өзүп келген. Чаа даргага колхозтуң хөреңгизи кылдыр чүгле таңма болгаш чартык миллион рубль өре шилчип келген. Шак ынчаар аныяк даргага колхоз дээш харыысалга, суур, ооң чурттакчылары – аныяк-чалыы, кырган-чөнүк кижилер дээш сагыш салыышкын онаашкан.

Петр баштайгы үезинде улуг бергедээшкиннерге таварышкан: дыка хөй колхозчулар «үе эрттирип» чаңчыккан, ажылга хөөн чокталган болган. Ындыг чаңчылдан чарлыр херек, ынчангаш бир дугааргы-ла баштаар чер хуралынга негелде салган: шыңгыы сагылга-чурум херек. Баштаар чер кежигүннери барык хүннүң чыгыы чыглып, ажыл-агыйның байдалын сайгарып, шиитпирлерни хүлээп ап, колхоз амыдыралынга идегелдиг, амыдыралчы дуржулгалыг хоочуннар-биле сүмележип турган...

...Ажыл-агыйда хөй ажылдар кылдынган, колхозбут кырында туруп келген деп чугаа каяа-даа дыңналып эгелээн, ынчалзажок Петр Васильевич болгаш идепкейлиглер: «Чүге черле кижилерниң ниитиниң херээ дээш сонуургалы эки илеревезил?» - деп айтырыгны салбышаан. Хуралдарга ол дугайын чаңгыс эвес удаа көдүрүп, чалгааларны ыяттырып, маргыжып-даа келген. Чаңгыс кижи чалгаа болза, ол бүгү колхозчуларның буруузу, кым-бир кижи ажыл хүнү үскен болза, шуптузунуң хайы, өскээр кылган болза, бүгү коллективтиң багы деп чурумну доткаатканнар. Чоорту, чылдан чылче ажыл хөнээн, кижилер чурумга өөренген, чер ажыл-агыйжы чаартынып, хевир кирген. Астафьев боду өөренмишаан, колхозтуң акша-хөреңгизин санап билиринге өскелерни өөреткен.

1962 чылдың январьайдан эгелеп, колхозка күш-ажыл төлевирин акшаже шилчиткен. Ол берге-даа болза, шуптузунуң сеткилинге таарышкан. Колхоз даргазының ажык сеткили, шыдамыы ол хемчегниң шынныынга бүзүрелди оттурган.

Ажыл-агый улам хөгжээн. Мал-даа, чер-даа ажылы черле шыырак орулгалыг апарган: «Кызыл тараачынның» ажыл-агый участоктарынга күш-ажыл хувааттынып, нормалаттынган, кижилерниң ажылдап алыры-даа көвүдээн. Өскээртен көөрге, хамык чүве чайгаар бүдүп турган-даа ышкаш. А херек кырында Петр Васильевичиниң удуртканы колхоз белен эвес, изеттинмээн орук-биле бурунгаарлап, бүгү Тывага үлегерни көргүзүп турган. Ооң ажыл-агый баазазынга ортумак звенонуң удуртукчуларының школазын республикага бир дугаар ажытканы таварылга эвес.

П.Ф. Астафьев хүндүткелди чаалап ап, ат-алдарга-даа четкен. Күш-ажылдың Маадырының алдын медалын аңаа тывысканын чаңгыс чер-чурттуглары чоргаарал болгаш хүндүткел-биле хүлээп көрген. Ол ону хөй чылдарда шынчы, эрес-кежээ ажылы-биле чаалап алган.

Үндезини

ХХ чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Тыва Республиканың Күрүне ному.Заслуженные люди Тывы ХХ века. Государственная книга Республики Тыва. Рецензенты: директор Института истории ОИИФФ СО РАН, чл-корр.РАН, д-р ист.наук В.А.Ламин, ст.научный сотрудник Института истории ОИИФФ СО РАН, канд.ист.наук Н.Н.Аблажей. Редакционная коллегия: В.Я.Тимофеев, В.Ф.Чадамба –отвественные редакторы; канд.ист.наук Ч.М.Доржу, канд.филол.наук М.П.Татаринцева. Научное редактирование осуществлено Тувинским институтом гуманитарных исследований, руководитель – канд.ист.наук В.Д.Март-оол.