Мербегейлер оюну

Мербегейлер оюну (Макпалчыктар оюну)
Тыва улус мал ажыл-агыйлыг чүве болганда, малдың сөөгүн оюн херексели кылып алыр чорук дыка элбек чораан. Чижээлээрге, кажык, чарын, хендирбе, молдурук, кудурук сөөгү-биле ойнаар оюннар тургулаан.

Элээди оолдар кажык-биле ойнаарындан аңгыда, бода малдың макпалчыының сөөгүн чыып, ооң-биле ойнап чораан оюну бар. Макпалчык сөөгү болза, бода малдың адыр даванының базар таваңгай сөөгү-биле тудушкак үстүкү сайгыды болур.

Ойнаарда бир кижиге-ле дөрт бичежек, бир элээн улуг (буга, шары макпалчыы) «ок» деп аттыг бир макпалчык турар. Хемчээли 1 х 1 м хире дөрбелчинни шыйып алгаш 10 базым хире черге база кызыгаар шыйыг демдеглеп аар.

Дөрбелчин шыйыг иштинге ойнакчы кижи бүрүзүнден ийи-ийи фигураларны (моон соңгаар фигура деп аалы) чергелештир салыр. Ол болза ниитиниң өнчүзү болур. Баштай ойнаар эргени алган кижи он метр шыйыгга баргаш бодунуң «ок-фигуразы»-биле чыткан фигураларны дөрбелчин шыйыгдан үндүр шаварын кызыдар. Үндүр шаапкан фигура ол кижиниң өнчүзү апаар. Дараазында ойнакчы база-ла ынчаар улаштыр ойнай бээр. Шыйыгда чыткан фигуралар төне бергенде, оюнну үргүлчүлээр дээш катап кагжып тургаш, оюнну тургузар. Кагжып турда бир кижиниң «адып» алган фигуразы көвей, бирээзинии эвээш болурга эвээжиниң деңи-биле салыр, хөй фигуралыг кижи кажыктаазы ышкаш «хожуну» арттырып алыр.

Ынчангаш оюннуң түңнелинде уткан кижи фигураларны дөгерезин удуп аппаар.

Бо болза тыва оолдарның орус оолдар-биле «бабка-салка» деп оюнундан үлегерлеп алгаш, бодунуу-биле бөдүүнчүдү ойнап турган. «Бабка-салканың» чогум орус дүрүмү дыка нарын. Бир-тээ тыва оюнну бижип турар чүве болганда маңаа чүгле тыва оолдарның ойнап турган хевирин бижидим.

Дөзү

http://tyvalib.ru/Book/TyvaOyunnar#/page/97 (чедимчок шөлүг)