Кыстың суургазы (балет)
Кыстың суургазы (орус. Девичья башня) – чөөн чүкте мусульман күрүнелерниң болгаш азербайджан чоннуң баштайгы баледи. Ол 3 акт болгаш пролог, эпилогтан тургустунган. Музыка болгаш либреттонуң автору Афрасияб Бадалбейли.
1940 чылдың апрель 18-те Азербайджан күрүнениң академиктиг опера, балет театрынга премьеразы болган, 1999 чылдың октябрь 24-те балеттиң чаартынган хевири үнген. Ук хевирде совет пропаганданы суртаалдаан чүүлдерни киирбээн. Автору – Юлана Алик-Шизаде.
Кол партияларның күүседикчилери-Мадина Алиева, Гулагаси Мирзоев. Чаартынган хевирниң партитуразының автору-Фархад Бадалбейли. Афага Маликованың удуртулгазы-биле Азербайджан күрүнениң ыры болгаш танцы ансамбили база киришкен.
Сюжеттиг шугуму эдер
Төөгү болза Джахангир хаанның тулчуушкун соонда өргээзинге ээп келгени-биле эгелээр. Хаанның көвей санныг агайларының бирээзи чиигеп алган, олчазы кыс уруг болур. Салгакчы кылдыр оол манаан хаан таарзынмаанын илередип, чаш төлдү шаажылаар дугайында дужаалды үндүрер. Ынчалдыр Гулянаг даңгына эрте чажындан хаанның караанга көзүлбейн, доругуп, кыс болуп, четчип өзүп келир. Полад деп аттыг оолга сонуургалдыг, хандыкшылдыг турда, хаан ону уруу деп билбейн, ынакшый бээр. Оон эгелээш, сюжет аңгыланып, төнчүзүнде чаңгыс болуушкунга келир.
Бирги хевирде, Гулянаг биле Поладтың ынакшылын чарып, хаан Джахангир даңгынаны бедик суургага хоругдаар. Суурганы Полад дилеп чорааш тып алыр, хаан Джахангир өглениринге белеткенип турар. Ол ийиниң демиселиниң соонда, хаанның аштырыышкыны-биле доостур. Суурганың чадалары-биле ынаа кыс Гулянагже аныяк оол далажыптар. А ол үеде Гулянаг чада өрү кылаш даажы дыңнааш, Поладты хаан деп бодааны-биле соңгадан далайже шурап, амы-тынындан чарлыр.
Ийиги хевиринде, хаан Гулянагка күш-биле өгленир деп турар. Ынчалза-даа даңгына үе ойнап алыры-биле хаанга негелде кылыр: «Бедик суурга тутпаан шаанда, өгленмес мен» деп. Баштайгы маадырдан ылгалдыг, угаанныг, бурунгаар көрүштүг кыс, херээжен маадыр дээрзин ийиги хевирде көргүскен. Суурга тудуу доостурга, Гулянагты аңаа хоругдааш, хаан өргээзинге куда-дойга белеткенип турда , Полад ону чок кылып каар. Гулянаг ол дугайында билбейн, суурганың чадалары-биле далаш базымнар даажы дыңнааш, хаанның ам-на келгени ол-дур дээш, соңгадан шурай бээр. Полад суурганың шыпшык бажынга үне маңнап келгеш, ынаа кысты тыппас. Чүгле оон кээп ынакшылын ышкынып, чок болганын билип, качыгдап артар.