Кыйыр
Огурец (тыва: кыйыр) — Тывада кыйырны нептереңгейи-биле сесерлик (сад), бакчаларда (огородтарда) тарып, өстүрүп, чемге колдуунда чөвүлелдиг (совет) чазак тургустунган үеден бээр улус ажыглап эгелээн.
Кыйырның тургузуунда суг, шагжалык (клетчатка), азоттуг бүдүмелдер, бензойлуг, азоттуг эвес бүдүмелдер, калийлиг дустар болгаш С, В1, А дээш өске-даа витаминнер бар.
Кыйыр кижиниң чем чиир хөөнүн улгаттырар, ааларның (азы агыларның, белоктарның) болгаш үстерниң кижиниң мага-бодунга сиңнигип, хууларын экижидер. Ынчангаш кыйырны семис азы семириичел кижилер ажыглаарын сүмелевейн турар. Ол ышкаш дузаан кыйырны ижин-шөйүндү аарыгларынга, чүрек кеминге, кырган кижилерге, хан базыышкыны улгадыр, кара-бүүректер аарыгларының үезинде болгаш сааттыг херээженнер ажыглаарынга сүмелевейн турар.
Кыйыр тоолгадыр шынарлыг чүве болганда, ону халыыдаан, кадыг албаны үнместээн кижилерге бээрин сүмелеп турар.
Улус кыйырны өл-шык, соокка кагыскан үеде, кежирниң чулуун бал-биле (ары чигири-биле) холааш, ижип, чайып ажыглап турар. Кыйырның чулуу арны устүг, секпилдиг, хүнге арны карарган кижилерге ажыглаарын сүмелеп турар.
Дөзү
эдер- Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"