Катет — дорт булуңнуг үш-булуңчуктуң дорт булуңну тургузуп турар кайы-бир талазы. Дорт булуңга удур турар талазын гипотенуза дээр.

Дорт булуңнуг үш-булуңчук, c1 биле c2 деп демдеглээн катеттер база гипотенуза (h)
Дорт тырыкы конус. Долганыр өзээ — дорт булуңнуг үш-булуңчуктуң бир катеди

«Катет» деп ат-сөс грек. káthetos — перпендикуляр[1], бадырган, азыткан[2] деп сөстен укталган. Архитектурада база бир тускай билиишкин тодарадыр катет деп сөс бар.

α шиш булуңнуң дараазында тригонометр функциялары катетке хамааржыр:

  • синус α — α булуңнуң чанында катетти гипотенузага үлээни.
  • косинус α — α булуңга удурланган катетти гипотенузага үлээни.
  • тангенс α — α булуңга удурланган катетти чанындаагы катеттке үлээни.
  • котангенс α — α булуңнуң чанында катетти удур чыдар катетке үлээни.
  • секанс α — гипотенузаны α булуңга чышпыр чыдар катетке үлээни.
  • косеканс α — гипотенузаны α булуңга удурланчак катетке үлээни.

Пифагорнуң теоремазы-биле катеттиң узунун тып аап болур – гипотенузаның квадрады квадраттаан катеттерниң түңүнге дең:

Катеттиң узуну гипотенузаның узунун чанында булуңнуң косинузунга көвүдеткенинге дең:

Катеттиң узуну гипотенузаның узунун удурланчак булуңнуң синузунга көвүдеткенинге дең:

Катеттиң узунун тыварда, удурланчак булуңнуң тангензин өске катеттиң узунунга көвүдедиптер:

Катеттиң узунун тыварда, чанында булуңнуң котангензин өске катеттиң узунунга ковудедиптер. Катеттиң узуну гипотенузаның узуну биле ол катеттиң гипотенузаже проекциязының ортаа геометриялаанынга дең (орус. средняя геометрическая):

Дорт булуңдан үнген бедиктиң квадрады катеттерниң гипотенузаже проекциялары көвүдедиишкининге дең:

ында болза

 — катеттер
 — гипотенуза
 — a кырга удур булуң
 — b кырга удур булуң
 — a биле b катеттерниң гипотенузаже проекциялары.

Дорт булуңнуг үш-булуңчуктуң 3 бедииниң 2-зи каттеттер болур.

Бир катет биле гипотенуза азы ийи катеттерниң дузазы-биле ийи дорт улуннуг үш-булуңчуктарны деңнеп болур.

Дорт булуңнуг үш-булуңчукту алгаш, бир катедин өзек кылгаш, долгандырыптарга, дорт тырыкы конус бүдер.

Дөс эдер

  1. Дөс: Улуг совет энциклопедия (чедимчок шөлүг)
  2. Дөс: Ушаковтуң орус дылдың тайылбырлыг сөстүү (чедимчок шөлүг)