Кандан, Үрүле Шыыраповна

Кандан Үрүле Шыыраповна (1918-1975) – тыва хойжу малчын, Социалистиг Күш-ажылдың Маадыры деп атка төлептиг болган бир дугаар тыва херээжен кижи, Маадыр-ие.

Намдары

Үрүле Шыыраповна Кандан 1918 чылда Бай-Тайга кожууннуң Дахы деп черге ядыы араттар Шыырап болгаш Мыйдок Канданнарның өг-бүлезинге төрүттүнген. Эртем-билиг чедирип каар харыы-даа чок болганнар.

1936 чылдың чазында Бай-Тайга кожууннуң Кызыл-Тайганың МЧАЭ-ге кирип алгаш, сакмаанчылап ажылдай берген. Оон хойжуларга дузалажып, кадарчылап ажылдаан.

1949 чылда Бай-Тайганың "Тиилелге" колхозунуң ажыттынганы-биле ону хойжу кылдыр хүлээп алган. Ынчаарда аныяк херээжен колхозчунуң кол хүлээлгези – мал ажылы, тодаргайлаарга, хойжу болган. Амыдыралының сөөлгү хүннеринге чедр шээр малды азырап, өстүрүп келген. Эгезинде дузалакчы кадарчы кылдыр ажылдаан. Ооң ажылга кызымаан, малга ынаан, сагыш човангырын, дуржулгазын, мергежилин ак сеткилдиин барымдаалап көргеш, хойжу кылдыр томуйлаан: бир кодан хойну хүлээдип берген. Хөй чылдар дургузунда бедик көргүзүгнү чедип ап келген. Ийи чыл дакпыр 100 төрүүр хойдан чыл бүрүде 160 хураганнарны менди доруктуруп ап турган.

Үрүле Канданның он беш чыл дургузунда хойжулап келгеш, чедип алган түңнелдерин републиканың Көдээ ажыл-агый яамызының ажылдакчылары санап көргеш, пат-ла магадаан: алды муң хире хураганнарны улуг хойлар кылдыр трээн колхознга өстүрүп берген.

Ооң кадында ол 11 ажы-төлдү доруктуруп, кижизидип өстүрген. 1975 чылда чок болган.

Шаңналдары, алдар ады

• 1960 чылдың март 7-де ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Президиуму эрес-шудургу ажылы дээш аңаа Социалистиг Күш-ажылдың Маадыры деп бедик атты Ленин ордени-биле катай тывыскан.
• 1963 чылдың сентябрь 17-де "Маадыр-ие" деп Хүндүлүг атка, 11 ажы-төлдү доруктуруп өстүргеш, төлептиг болган.

Литература

Үрүле Шыыраповна Кандан // XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Кызыл, 2004. А. 46

Чыргалан, С. Ю. Кандан Үрүле Шыыраповна: дважды героиня, женщина-весна // Создатели Советской Тувы. Чтобы помнили... Абакан, 2017. Ар. 73-78.

Шөлүглер

1. Герои страны: Кандан Үрүле Шыыраповна

2. Российский государственный архив экономики Документы в архиве

3. В Кызыл-Даге открытием стелы, мемориальной доски, чествованием матерей-героинь отметили 100-летие со дня рождения легендарной Уруле Кандан

4. Сергей Шойгу, Үрүле Кандан – “Бай-Тайга кожууннуң күш-ажылдың маадырлары” Archived 2021-04-19 at the Wayback Machine

5. Үрүле Шыыраповна Кандан. Герой социалистического труда