Дыт чекпези
Дыт чекпези (орус. лиственничная губка) база-ла кижи бүрүзүнге билдингир. Тывада дыт чекпези нептереңгей үнүп турар. Чекпе дыт бүрүзүнге үнмес, дыттың база бир онзагай чүүлү болур. Дыт чекпези кадыгзымаар, кылын, аът дуюу азы шляпа бөрттүң бир чартыы хевирлиг болгаш кыдыы төгериксимээр, долгандыр хээлиг чүве ышкаш 3—4 хире сыгыгларлыг, узуну 20—30 см, улуг чекпениң узуну 70 см, деңзизи 3 кг чедип турар. Ооң кыры бөзүргей, хаая достактарлыг, карты чуга, кадыг. Аныяк чекпе чымчак тканьнардан тургустунган, ак-сарыгзымаар өңнүг, үр чылдарда турган чекпениң тканьнары кадый бээр. Ооң иштики каъттарының тургузуу билдинмес, чылдың-на ооң каъттары немежип өзүп сайзырап турар.
Чекпени чыырда, улуг эвес бичии аныяк, чымчак, ак өңнүүн чыыр, частан эгелээш, чайның ортаа айынга чедир, ону ыяш азы балды-биле дүжүрүп алыр. Ооң соонда ону аштааш, чара кескилээш, агаарлыг, чылыг бажыңга азы суугуга кургадыр. Чекпениң чемижиниң тургузуунда лимоннуг, яблоктуг болгаш өске-даа кислоталар бар. Оон ыңай глюкозамин, чук, үскүр үс, фитостерин, глюкоза, маннит болгаш минералдыг дустар, фосфорлуг кислоталар бар.
Дыт чекпезинден кылган эмнерни хан доктаадырынга, ол ышкаш өкпе аарыг кижилерниң деридерин эвээжедиринге, тоолгадырыңга, агарицинниг кислотаның хөй эвес кезиин удуурунга, нерви системазын оожуктурарынга хереглеп турар.
Улустуң ажыглап турары-биле алырга, чекпени база-ла үстүнде ышкаш куду олуртуп, тоолгадырынга, хан доктаадырынга, деридерин эвээжедиринге, шыырныгып, халыыдаан болгаш өске-даа аарыгларга ажыглап келген. Ону чүгле эмчиниң сүмези-биле ажыглап болур.
Дөзү эдер
- Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"