Mart-ool.hovalig
Ховалыг Март-оол Байырович
эдерОрус дыл башкызы, чадаг туризмниң интсруктору, күш-культура башкызы, бокстуң, кикбокстуң тренери, чогаалчы, Тыва Республиканның Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүүнү.
Допчу намдары
эдер1966 чылдың март 6 да Чөөн-Хемчик кожууннуң Шеми сумузунга төрүттүнген. 1984 чылда Шагаан-Арыг №1 ортумак школазынга школа-интернатка дооскан. 1984-85 чылдарда Кызылдың тудуг организациязы Кызылпромстройга дашчылап ажылдаан.1985-87 чылдарда Москва хоорайга шериг хүлээлгезиг 126 дугаар тудуг отрядынга эттирген. 1987-89 чылдарда Шамбалыгның ыяш-ажыл агыйынга будук кезикчилеп, Кызылдың Гастело аттыг парка таңныыл-одакчылап ажылдаан. 1989 - 1994 чылдарда Кызылдың башкы инстидудуннуң орус дыл болгаш литература талазынның факультедин дооскан 1994 - 97 чылдарда Чадаананның ортумак кшолазынга орус дыл болгаш литература башкызы, бокстун тренери кылдыр ажылдаан. 1997-2000 чылдарда Пии-Хем кожууннуң Аржаан ортумак школаызнга орус дыл болгаш литература, бокс тренери кылдыр ажылдаан, 2001чылдан бо хуннерге чедир Улуг-Хем кожууннуң Иштии-Хем сумузунда орус-дыл болгаш литература, чадаг туризмниң инструктору, бокс тренери кылдыр ажылдап чоруур.
Чогаал ажылдары
эдерЧечен чугаалары: "Коргуп чоруур", "Ёзулал", "Добро", "Страх", "Жестокость". Тоожулары: "Идегел", "Какпада бөрү" болгаш оон-даа өске чогаалдар.
Шаңналдары
эдерУлуг Хуралдын "За развитие парламентаризма" медаль, "За многолетний добросовестный труд" хүндулуг бижик, Россия Федерациязнның Профэвилел Чөвүлелинниң хундулуг бижик, Улуг-Хем кожууннуң "Спортчу элита" шаңналынның "Лучший тренер по олимпийским видам спорта" аттын эдилекчизи.
Ѳг-бүлези
эдерУруглары: Ховалыг Бүзүрел Март-ооловна - Европанның 2019 чылда кикбоксингиге финализи, Россиянның 2019 чылда кикбоксингиге чемпиону. Сибирь Федералдыг округтуң бокска 2018, 2019 чылда финализи. кикбокска 2018, 2019 чылдарда чемпиону. Ховалыг Дугана Март-ооловна - Россияннын бокс, кикбокска 2019 чылда финализи, бокс, кикбокска Сибирь федералдыг округтуг бокс, кикбокска чемпиону.
Ѳөннүң ишти: Ховалыг (Ооржак) Эльвира Михайловна - тыва дыл болгаш литература башкызы.