Өг-бүлениң эп-найыралы
Өг-бүлениң эп-найыралы
Өг-бүлениң чурталгазы үргүлчү чаңгыс аай, оожум турбас. Аңаа бергелер тыптып, шиитпирлээри нарын айтырыглар бо-ла үнүп кээр. Оларның чылдагааннары базы янзы-бүрү бооп болур. Чижээ: өпеяның аарый бергени, кырган-авазының шаг-шинек чок апаары, ачазының шөлээже үндүрбээни, оглунуң “2” демдек алганы, кырган-ачазының ойнаар шыдыраазын чидир шыгжапканы, авазының ажылдан кел чорааш, хөй кижилиг автобуска иткилешкени, уруунуң аар өртектиг чүвүрүн школага будукка борап алганы дээш кайызын ол дээр. Олар чамдыкта чыглып келгенде, өг-бүлеге “частыышкын” болуп, алгыш-кырыш үнер. Улус бот-боттарын чемележир. Буруулуг кижини дилээрлер. Оон бичии болганда, оожургап, “ой канчаарывыс ол, азарганчыг чүве дээш аас былаажып” деп боданы бээр. Угаанныглары бот-боттарынга буруузун миннип, эптежип алырын кызыдарлар. А кыдыра угааныглары аас-дылды катап эгелеп, чылдагаан дилеп, үргүлчү алгыш-кырыш кырынга туруптарлар. Ындыг өг-бүлелерге шөлээн дыш, оожум уйгу, омак-хөглүг чурталга деп чүве чок апаар. Ындыг байдал катаптаттынып тургаш, өг-бүлениң буурап дүжеринге-даа чедирип болур.
Бот-боттарын ындыг берге байдал чедирбес дизе, өг-бүлениң кежигүннери бодунуң сагыш-сеткилин “хынап, хөөннеп” билириниң аргаларын өөренир ужурлуг. Чижээ, ачазы: “Шөлээни ам бербезе-даа, келир айда алыр мен, ынчан кат-чимис быжа бээр, эки үе ышкажыл“ деп бодапкан болза, ооң хөөңнү баксыравас турган болгай. Авазы: “Автобус долузу-даа болза, экизин ай, даштыгаа соокка үр турбадым“ деп бодуун оожургадып болур турган. Кырган-авазы “Мээң шагзырааным-даа ажырбас, бичии болгаш, анаа апаар мен, ол чеде аржыылымны төндүр аргып алыйн“ дээн болза, дүшкүүрлүг байдал база чавырлып турар ийик.
Бодун шүгдүнүп, эки кылдыр “хөөннеп” чоруур болза, амыдыралдың кара өңнеринден өске чырык өңнер база көстү бээр.
Оон ыңай билип алыр чүүлдер:
- Улуг-даа, бичии-даа улуста четпестер чок кижи турбас;
- Кижи чеже-даа багай болза, эки чүвеге кижи дөмей-ле өөрени бээр, чүге үе, тура-сорук негеттинер;
- Чаңгыс өг-бүледе чурттап турар улус бот-боттарын бичии эпчок чүүлдер дээш эмин эртир чемелевес, четпестерин чамдыкта эскербейн барып, чедер, чараш талаларынче кичээнгей салырын кызытса эки;
- Бир кижиниң сагыш-сеткили дүвүрээзинниг, багай болза, ону оожуктуруп, алактырарын шенеп, “бодуң бурууң-дур”, “мээң маңаа хамаарылгам чок”, “ону-ла бодап тургаш чоорул” деп ол кижини улам-на шыжыктырар хевирлиг чугааларны кылбазы эки.
Өг-бүлениң эптиг, найыралдыг чурталгазын камнап, ону чүгле үргүлчү “быжыглап” турар болза эки. Мону кончуг бодамчалыг, ужур-уткалыг кылыры чугула. Чижээ, өг-бүле байырлалдары – төрүттүнген хүннер, мугур харлар, ёзу-чаңчыл байырлалдары – уруг дою, баш дүгү хылбыктаары дээн ышкаш өг-бүлеге байыр-дой эрттирер чылдагааннар тыпты бээр болгай. Чүгле оларны эзиртир суксун чокка, спортчу оюннар, делгелгелер эртирип болур. Чүгле мону углаар, удуртуп баштаар кижи өг-бүлеге черле албан турар ужурлуг. Ол кым-даа болгай-ла: кырган-ачазы, улуг оглу, даайы-даа, база маңаа өске улустуң деткимчези, дузазы черле херек, аңаа киржиринден улус ойталавас болза эки, “Демниг сааскан теве тудуп чиир” дижир болгай. Эвилелдежип алгаш, кандыг-даа үүлени бүдүрүп болур.
Өг-бүлеге эп-чөп, сөс-биле “эмнээр” улус база турар ужурлуг. Оларны эртем талазы-биле психотерапевт дээр. Өг-бүлеге кым ындыг кижи болуп болурул? Өг-бүлениң кежигүннери шуптузу – чаш уругдан эгелээш, кырганнарга чедир психотерапевтер деп психолгия эртеми өөредип турар. Чижээ, бичии опеяның улусче көрүп алгаш, давып, шулуңнап “ хөөрээри”, кырган-аваның амданныг чеми, ачазының хөөмейлеп – сыгыртыры, авазының уян ырылары, оглунуң эки өөредилгези, уруунуң чаражы, кырган-ачазының хөглүг баштаа – шупту кижилерниң өөртүп, оожуктуруп эккээр болгай. Ындыг өг-бүлеге аас-дыл-даа турбас. Ындыг өг-бүлениң улузу өөнден хоорлуп, өске черге чоруп шыдавас. Өөнүң арыг-силии, аштыг-чемнии, эп-найыралы оларны бодунче сорунза дег хаара тырта бээр.
Бодунуң бажында “тевени” утпазы, эжиниң бажында “тевенени” эскербези, “сөс ыдарда” боданыры, бодун үргүлчү эки сеткилдиг кылдыр “хөөннеп” ап чорууру, өске улустуң сеткил-бодалынга кичээнгейлии – өг-бүлеге чурттаарынга тааржыр байдалды тургузарының кол аргалары.
Дөс эдер
- Ном “Өг-бүле педагогиказы” С. Б. Оюн, А. К. Ооржак