Химиктиг элементилерниң периодтуг системазы

Химиктиг элементилерниң периодтуг (периодиктиг) системазы (хиимиктиг элемээнтилерниң перииодтуг (перииодиктиг) систээмазы) — химиктиг элементилерниң шынарларының биле оларның атомнуг ядрозунуң октааның аразында хамаарылганы тургузуп турар элементилер классификациязы. Менделеев Дмитрийниң, орус эртемденниң, 1869 чылда ажыткан, атомнуг массадан элементилерниң шынарларының хамаарылгазын тургускан периодтуг хоойлузунуң графиктиг илерээшкини.

Ажытканының төөгүзү

XIX-ку вектиң ортузунда 6 элемент билдингир турган. Элементилерни атомнуг деңзизиниң улгадыры дургаар салырының бирги шенелин 1862 чылда Александр Эмиль Шанкуртуа кылган, ынчалза-даа ооң моделдери эртемденнерни сонуургатпаан. Оон соонда элементилер системажыдырының өске шенелдери база турган. Юлиус Мейерниң (1864) вариантызы сөөлзүредир ажыттынар вариантыга эң чоок болган. Ынчалза-даа Мейер периодтуң үндезини кылдыр элементиниң валентизин ап алган. Элементиниң валентизи чаңгыс болгаш доктаамал болбас болгаш, ындыг таблица периодтуг хоойлу көргүспейн турган.

Легенда ёзугаар, химиктиг элементилер системазының бодалы Менделеевке дүжүнге келген, ынчалза-даа периодиктиг системаны канчаар ажытканының дугайында айтырыгга эртемден тургаш: «Мен ооң дугайында та 20 чыл иштинде боданып келген кижи мен, а силер болза олуруп олуруп ол-ла... белен деп бодап турар силер » — деп харыылаан деп билдингир.

«Я над ней, может быть, двадцать лет думал, а вы думаете: сидел и вдруг… готово»

Элементи бүрүзүнүң кол-кол шынарларын аңгы карточкаларга бижип алгаш, оларны аай-дедир салып, олардан шынарлары дөмей элементилер одуруглары тургузуп, ол одуругларны деңнеп эгелээн.

Ооң түңнелинде, 1869 чылда март 1-де Периодиктиг системаның бирги вариантызы доозулган турган. Элементилер 19 горизонталдыг одуруг (бөлүктерниң эгеки овуру) болгаш 6 вертикалдыг одуругга (периодтарның эгеки овуру) эде тургустунган.