Эрги түрк бижик (Көк-түүрк бижии, Орхон бижик болгаш Орхон-Эне-Сай бижии деп база адаттынар) дээрге амгы өйнүң 8-13 чүс чылдарында эрте түүрк күрүнелерниң девискээрлеринге эрги түүрк дылдың бижии кылдыр ажыглаттынып турган бижик.

Орхон хемниң эриинден тывылган бижиктер биле Эне-Сай эриинден тывылган бижиктерниң графиказында болгаш дылында дүүшпестер хөй. Эне-Сай бижиин Орхон бижиктеринден улуг назылыг деп турар. Тывада Орхон бижиктери чок, чүгле Эне-Сай бижиктеринге хамааржыр каш аңгы хевирлери бар[1].

Теҥри (дээр) дээр дыл эрги түрк бижии.


Таблица символов эдер

Орхон-Эне-Сай үжүглел (делгерээн өйүнде)
Ажыглалы Үжүк Кириллик үжүк дүгжүрү болгаш адаары
ажык үннер   А, Э /a/, /e/
  Ы, И /ɯ/, /i/, /j/
  О, У /u/, /o/, /w/
  Ө, Ү /ø/, /y/, /w/
ажык эвес үннер ажыглалы (¹) — кадыг,
(²) — чымчак
ажык үннер биле
    Б¹ /b/ Б² /b/
    Д¹ /d/ Д² /d/
    Г¹ (Ҕ) /g/ Г² (Ғ) /g/
    Л¹ /l/ Л² /l/
    Н¹ /n/ Н² /n/
    Р¹ /r/ Р² /r/
    С¹ /s/ С² /s/
    Т¹ /t/ Т² /t/
    Й¹ 3 /j/ Й² 3 /j/
чүгле (¹) — Қ биле
чүгле (²) — К биле
    Қ /q/ К /k/
шупту ажык

үннер биле

  /ʧ/
  /m/
  /p/
  /ʃ/
  /z/
  /ŋ/
катышкан

үннер

+ ажык

үннер биле

  ИЧ, ЧИ, Ч /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/
  ЫҚ, ҚЫ, Қ /ɯq/, /qɯ/, /q/
    ОҚ, УҚ,
ҚО, ҚУ, Қ
/oq/, /uq/,
/qo/, /qu/, /q/
ӨК, ҮК,
КӨ, КҮ, К
/øk/, /yk/,
/kø/, /ky/, /k/
+ ажык эвес

үннер биле

  -НЧ /nʧ/
  -НДЖ /nʤ/
  -ЛТ, -ЛД /lt/, /ld/
  -НТ, -НД /nt/, /nd/
сөс аңгылакчызы   чок
(-) — чүгле сөс төнчүзүнде ажыглаттынар

(3) — чамдык таварылгаларда Ч, ДЖ кылдыр база номчуп, бижип болур

Даштыкы шөлүглер эдер

  1. Кызласов И.Л. Древнетюркская руническая письменность Евразии: Опыт палеографического анализа. — М., 1990.