Ковалевская, Софья Васильевна

Со́фья Васи́льевна Ковале́вская (Корвин-Круковская, 1858 чылга чедир. — Круковская; 1850 чылдың январь 3(15), Москва — 1891 чылдың январь 29(10 февраль), Стокгольм) — российжи математик болгаш механик, 1889 чылдан тура  — Петербургтуң эртемнер академиязынның даштыкыже член-корреспондентизи. Россия империязында болгаш Соңгу Европада бир дугаар херээжен -профессор. «Нигилистка»- деп тоожуннуң автору (1884) «Воспоминания детства» (1889, орус дылда — 1890) номнуң атору.

Допчу намдары эдер

Софья Васильевна Ковалевская 1850 чылдың январь 3(15), Москвага тѳрүттүнген. Ачазы - артиллерия генерал-лейтенантызы Василий Васильевич Корвин-Круковский , авазы - Елизавета Федоровна
Ачазы ынай-бээр чоруп турганындан аңгы-аңгы черлерге чуртап турган. Ачазы аартыктап чоруур - деп бодал уругну кагбас турган. Нянязынның чугаазы-биле алырга Софья тѳрүттүнүп турда, ачазы кѳзерге ѳреленген турган. 1858 чылда ачазы халащкан соонда Полибиноже кѳже бергеннер, турар чери Витебск губерниязы, Невель уездизинде. (амгы — Полибино суур, Псков облазы) аңаа канаар-даа барбайн чаш чылдарын эттирген. Софьяның кижизидилгезин англи гувернант Маргарита Францевна Смит кылып турган.(1826—1914). Уругнуң ѳѳредилгезин Иосиф Игнатьевич Малевич (1813—1898) харыылап турган. Ол 1890 чылдың декабрьда «Русская старина» -деп номга ѳѳреникчизинниң дугайында сактыышкыннарны парлаан. Уругнуң математикага сонуургалы ѳрээлтнде ханада чышпырган обойдан тывылган. Хѳй чылдарда ханаже кѳрүп тургаш, уруг сактып алган болуп турар.
1866 чылда Ковалевская бир дугаар даштыкыже чораан. Ол үеде Россияга хоруп кааны биле Софья дээди ѳѳредилге черинче кирип шыдавас турганорган, ынчангаш меге ѳг-бүлени В.О.Ковалевский биле даштыкыже үнер аргалыг болур дээш туткан. Ковалевский уруга шынап ынакшый берген. Аныяктар 1868 чылда даштыкыже чорупканнар. 1869 чылда Ковалевская Гейдел университединге, Кенигсберг чоогунга ѳѳренип кирген, а 1870 чылдан 1874 чылга чедир Берлин университединге К.Т.Вейерштрасска ѳѳренип турган. Софья революстуг шимчээшкинче ээ кѳрүп турган, ынчангаш ашаа биле 1871 чылда Парижче чорупкан. Аңаа революционерлерге дуза кадып турганнар. А 1874 чылда аныяктарның уруу тѳрүттүнүп келген. 1874 чылда Гёттинген университеди, диссертация камгалааны-биле, темазы: «Zur Theorie der partiellen Differentialgleichungen» (с нем. — «К теории дифференциальных уравнений в частных производных»), Ковалевскаяга философия эртемнеринниң доктору атты тывыскан.
1879 чылда Ковалевская Санкт-Петербургка VI естествоиспытательдер болгаш эмчилер съездизинге илеткел кылган: «О приведении абелевских интегралов 3-го ранга к эллиптическим», дараазында 1883 чылда — VII съездиге, Одессага. 1881 чылда Москванның сан ниитилелинниң кежигүүнү кылдыр соңгуткан.(приват-доцент).

Швецияга. Ашаа амы-тынынга четтинген соонда (1883), Ковалевская беш харлыг уруу-биле Берлинге келген. Вейерштрасса суга доктааган. Башкызынның деткимчези биле база Геста Миттаг-Леффлеру дузазы биле уруг Стокгольм университединге ажылды тып алган. (1884). Соня Ковалевски (Sonya Kovalevsky) - деп ат-биле сан кафедразынның профессору апарган. 1884 чылдан 1889 чылга чедир Ковалевскаяның номчуп турган илеткелдери: «Теория уравнений в частных производных»; «Теория алгебраических функций по Вейерштрассу»; «Элементарная алгебра»; «Теория абелевых функций по Вейерштрассу»; «Теория потенциальных функций»; «Теория движения твёрдого тела»; «О кривых, определяемых дифференциальными уравнениями, по Пуанкаре»; «Теория тета-функций по Вейерштрассу»; «Приложения теории эллиптических функций»; «Теория эллиптических функций по Вейерштрассу»; «Приложение анализа к теории целых чисел»
Удаваанда Ковалевская швед дылды ѳѳренип алган. Ол дылга сан ажылдарын база роман «Семья Воронцовых» бижип каан.
1880 чылдарның тѳнчүзүнде ашаанның фамилиязынга дѳмейц кижи социолог Максим Ковалевскийге деткимче кылган. Ол Россиядан эрге-чагыргаларга ойлаттырган кижи болган. Ол кижи уруга кадайланыыр санал киирерге, Софья ынаваан. 1890 чылда Ривьерге чораан соонда, олар чарлы бергеннер. 1888 чылда Ковалевская Париж эртемнер академиязынның Борден аттыг шаңналын алган. темазы: «Открытие третьего классического случая разрешимости задачи о вращении твёрдого тела вокруг неподвижной точки». Ола темага ийи дугаар шаңналы Швед эртемнер академиязындан. Ковалевсканы Россия эртемнер академиязынның физика-математика салбырынче кежигүүнү кылдыр хүлээп алган. 1891 чылда орука чорааш Софья аарый берген. Дегдирген соонда Софья Ковалевская 1891 чылдың январь 29-та чок болган. Стокгольмда, Соңгу хѳѳрде ажааган.

Эртем ажылы. эдер

Эӊ харысаалгалыг кылган ажылы: «Теория вращения твёрдого тела». Ол ажылы биле Ковалевская дараазында Леонард Эйлер биле  Ж.Л.Лагранжтың ажылын деткип берген. Аналитиктиг (голоморфтуг) Коштуң бодалгазын шиитпирлээрин дифференциалдыг деңнелгелерге болднар кылдыр ажыткан. Лапластың бодалгаларын шинчилээш, Сатурнуң билзектерин ийи дугаар чоокшулаашкынын тыпкан болгаш оон-даа ѳске математиктиг ажыдыышкыннарны кылган. 1889 чылда Париж академиязынның шаңналын «о вращении тяжёлого несимметричного волчка» - деп шинчилел ажылы дээш алган. Математика талазы-биле кылган ажылдары::

  • «Zur Theorie der partiellen Differentialgleichungen» (1874);
  • «Zusätze und Bemerkungen zu Laplace’s Untersuchung über die Gestalt der Saturnsringe» (1885, «Astronomische Nachrichten», volume 111, p. 37—46);
  • «Über die Reduction einer bestimmten Klasse Abel’scher Integrale 3ten Ranges auf elliptische Integrale» («Acta mathematica». Volume 4 , 1884. — S. 393—414)
  • «Üeber die Brechung des Lichtes in cristallinischen Medien» («Acta mathematica» 6,3);
  • «Sur le problème de la rotation d’un corps solide autour d’un point fixe» (1889, «Acta mathematica», 12,2);
  • «Sur une propriété du système d’equations differentielles qui definit la rotation d’un corps solide autour d’un point fixe» (1890, «Acta mathematica», 14,1);
  • о математических трудах написаны рефераты А. Г. Столетовым, Н. Е. Жуковским и П. А. Некрасовым в «Математическом Сборнике», т. XVI вышедших и отдельно (М., 1891).

Чогаал ажылы.

  • Орус длда: «Воспоминания о Джордже Эллиоте» («Русская Мысль», 1886, № 6); ѳг-бүле дептери «Воспоминания детства» («Вестник Европы», 1890, № 7 и 8); «Три дня в крестьянском университете в Швеции» («Северный Вестник», 1890, № 12); чок болурда шүлүктери («Вестник Европы», 1892, № 2); очулгада чогаалдар: швед дылдан «Vae victis», романдан эгелер, Ривьер дугайында) бо чогаалдар кысказы биле: «Литературные сочинения С. В. К.» (СПб., 1893).
  • Швед дылдан сактыышкыннар поляк тура халыышкын дугайы. болгаш роман «Семья Воронцовых». Ковалёвскаянны дорт кѳргүскен «Kampen för Lyckan, tvänne paralleldramer of К. L.» (Стокгольм, 1887), орус дылче М. Лучицкая очулдурган: «Борьба за счастье. «Борьба за счастье: две параллельных драмы» - деп чогаалында кижинниң салым-чолу тургустунган үүледен база тургузуп алган үүледен хамааржыырын кѳргүскен. Ол бодалды Ковалевская А. Пуанкаренниң «о дифференциальных уравнениях» - деп ажылынга ооргаланып бижип турган: ажылдың утказы ийи шыйыг кезек ѳскерлир черинге кээп тарай берип болур (бифуркации) чылдагаанныг. Ынчалза-даа бурунгаар чугаалаттынмас (см. также Теория катастроф). Ковалевская ийи драмалыг чогаалында бо чорукту колдадыр кѳргүскен. Чогаал ышакшылдың күжү чурталганы ѳскертип болурун кѳргүскен.

Парлаткан чогаалдары

  • Борьба за счастье: две параллельных драмы / Ковалевская С. В. , Леффлер Алиса Карлотта / Соч. быв. проф. Стокгольмского университета Софьи Ковалевской совместно с Алисою Карлоттого Леффлеръ; пер. с швед. М. Лучицкой. — Киев: Издание книжного магазина Ф. А. Иогансона, 1882. — 2, 258 с.
  • Vera Vorontzoff: Fortaelling fra Rusland / Sonja Kovalevsky; Overs. af Otto Borchsenius. — Kjøbenhavn: Gyldendal, 1893. — 178 с.
  • Научные работы / С. В. Ковалевская; ред. и коммент. П. Я. Полубариновой-Кочиной. — [М.]: Изд-во АН СССР, 1948. — 368 с., 2 л. портр. — (АН СССР. Классики науки)
  • Ковалевская С. В. «Воспоминания и письма» — М.: Издательство АН СССР, 1951.
  • Ковалевская С. В. Воспоминания. Повести : К 125-летию со дня рождения / АН СССР. — М. : Наука, 1974. — 559 с. — (Литературные памятники).
  • Ковалевская С. В. «Воспоминания. Повести» — М.: Издательство «Правда», 1986.
  • Ковалевская С. В. «Воспоминания» — М.: АСТ-ПРЕСС, 2005. — (Знак судьбы) — ISBN 5-7805-1114-4

Ѳг-бүлези. эдер

  • Кырган ачазынның ачазы — Ф.И.Шуберт, астроном.
  • Кырган ачазы — Ф.Ф.Шуберт, геодезист, математик.
  • Ачазы — В В.Корвин-Круковский, генерал.
  • Ашаа — В.О.Ковалевский, геолог и палеонтолог.
  • Угбазы — Анна Жаклар, революционер болгаш чогаалчы.
  • Эр дуңмазы — Фёдор Васильевич Корвин-Круковский (1855—1920), чиновник, тѳтчеглекчи. 1920 чылда аштааш ѳлген. Уруу - Софья (05.10.1878[21]—1952) Санкт-Петербургский женский медицинский институт, эмчи. Авазынның ажылдарын швед дылдан очулдуруп турган. Москвага чок болган.

Тураскаалдары эдер

  • Ковалевская (лат. Kovalevskaya) — ай кратери; Делегейниң астрономия эвилели бадыткаан (1970).
  • В память о С. Ковалевской назван астероид (1859) Ковалевская, астрономом Крым астрофизиктиг обсерватория астроному Людмилой Журавлёва ажыткан. ( 4 сентябрь, 1972)
  • С. В. Ковалевская аттыг шаңнал —  Отделением математика эртемнеринниң салбыры РАН России ( 1992 чылдан тура, математикага чедиишкин дээш.)
  • Великие Луки (Россия) хоорайда гимназия ады, 1958 чылда үндезилээн.
  • Ковалевская аттыг прогимназия и гимназия Вильнюс хоорайда. (лит. Vilniaus Sofijos Kovalevskajos progimnazija/gimnazija) — №49 дугаар ортумак школа. Вильнюс (Литва).
  • Школа Софьи Ковалевской (швед. Sonja Kovalevsky-skolan) — Стокгольмда (Швеция).
  • Ужар-Хеме Airbus A320 авиакомпания «Аэрофлот-Российские Авиалинии»
  • Чаңгыс борбак музей Полибино суурда, Псков облазы.

Кинолар. эдер

  • 1956 — «Софья Ковалевская» (советский фильм-спектакль, реж. Иосиф Шапиро), в роли Софьи Ковалевской — Елена Юнгер
  • 1983 — «Berget på månens baksida» / «Гора на темной стороне Луны» (шведский фильм-драма, реж. Леннарт Юльстрём), в роли Софьи Ковалевской — Гунилла Нироос
  • 1985 — «Софья Ковалевская» (советский 3-серийный телефильм, реж. Аян Шахмалиева), в роли Софьи Ковалевской — Елена Сафонова
  • 2011 — «Достоевский» (российский 7-серийный телефильм, реж. Владимир Хотиненко), в роли Софьи Корвин-Круковской (Ковалевской) — Елизавета Арзамасова.

Медээлер дѳзү. эдер

  • Ковалевская С. В. — Подготовил А. Круковский по материалам интернет-сайтов.
  • Ковалевская Софья Васильевна — Математика on-line. В помощь студенту. Учёные.
  • Ковалевская Софья Васильевна (1850—1891) — Математика для всех: Учёные.
  • Царица математики // Челябинская областная библиотека для молодежи : [официальный сайт]
  • Ковалевская Софья Васильевна — сайт «ХРОНОС».
  • Софья Васильевна Ковалевская — сайт «Эрудит».
  • Ковалевская Софья Васильевна (недоступная ссылка) — историческая энциклопедия.
  • София Ковалевская. Радио Швеция (16 февраля 2015). Дата обращения 12 сентября 2015. Архивировано 12 сентября 2015 года.
  • Софья Ковалевская на сайте «Женщины в Европе»
  • Полибино — Усадьба Корвин-Круковских