Вазелин
Вазелин (и узадыр адаттынар) (орус. Вазелин; лат. Vaselinum, Paraffinum unguinosum, Petrolatum) - медицина, косметика, техникага чаап хереглээр хоюг үс хевирлиг бүдүмел. Аштаанының шынарындан алырга, өңү кара, сарыг болгаш өттүр көстүр аксымаар болур. Нефть үстериниң болгаш кадыг парафиннерниң холуксаазы болур. Эриириниң температуразы — 27-60 °C, чышпынчаа (вязкость) — 28-36 мм²/с (50 °C турда). Эфирге биле хлороформага эстир, а суг биле спиртке эзилбес, касторлуг үстен аңгыда кандыг-даа үстер-биле холчур. Вакуум-дистилляттыг нефть фракцияларын петролатум, парафин база церезин-биле кадырып тургаш ону бүдүрүп алыр.
Вазелинниг - вазелин холуп каан.
Вазелиннээр - вазелин-биле чаар.
Төөгү эдер
1869 чылда Чезбро Роберт - англи химик - вазелинни чогаадып ажыткан. Эгезинде автор чогаадылгазын "нефтилиг желе" (Petroleum Jelly — англ.) деп адап алган. Ынчалза-даа ындыг аттыг бүдүмелди кым-даа садып алыксавас турган, ынчангаш Роберт ону «вазелин» деп адаан: немец «wasser» (суг) биле грек «elaion» (оливка үзү) деп ийи сөстерни чаңгыс сөсче каттыштырган. Роберт 1872 чылда вазелин бүдүрериниге АКШ-тың патентизин алган[1], а 1878 чылда вазелинни саарылга марказы кылдыр патентилээн[2].
Амгы үеде «Vaseline» деп саарылга марказы Unilever компанияның эрегзинде, ынчангаш ол компания элээн көвей кешке чаар холуксааларны бүдүрүп турар.[3] Вазелинниң төөгүзүнде солун чүү дээрге ол саарыгла марказы чоорту чоннуң ажыглалы ёзугаар шак ындыг барааннарны шуптузун "вазелин" деп адап эгелээн.
Дөс эдер
- Тыва дылдың тайлыбыр сөстүү (словарь). Том I, "Наука", Новосибирск 2003ч.
- ↑ Improvement in products from petroleum, 127568, 1872-06-04
- ↑ «Вазелин» деп атты саарылга марказы кылдыр патентилээн
- ↑ Vaseline | Unilever Global Archived 2011-07-03 at the Wayback Machine