Юпитер: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
Эдилгениң тайылбыры чок |
Эдилгениң тайылбыры чок |
||
Одуруг 6:
== Ниити характеристиказы ==
[[Марс|Марстың]] ындында планета - Юпитер. Ол - Хүн системазының планеталарының эң улуу. [[Хүн|Хүнден]] ыраа 777,6 млн км, 12 чылда Хүннү чаңгыс катап долганыр, диаметри Черниинден 11 катап улуг. Объем талазы-биле алыр болза оон 1312 [[Чер|Чер]] ышкаш шарларны кылып болур, ынчалза-даа массазы-биле Черден чүгле 317 катап улуг. Ол дээрге Юпитерниң тургустунган бүдүмелдери Черниинден дыка чиик болуп турарының барымдаазы-дыр.
== Юпитерниң дүрзүзү ==
Юпитерни телескоптан көөрге ооң чоогунда дөрт сылдыстар ышкаш телолар бар. Ол сылдыстар бооп көстүп турар телолар ооң [[Эдеринчи|эдеринчилери-дир]]. Телескопка ол, өске планеталар дег төгерик эвес полюстарындан чыыра идип каан чүве дег, кашпыксымаар болуп көстүр. Тургузуу, химиктиг болгаш физиктиг байдалы Черге дөмей планеталардан улуг ылгалдыг. Ооң кыры онзагай. Ында өскерлип турар дилиндек-дилиндек булуттар барын телескоп-биле көрүп болур. Үр үениң дургузунда өскерилге чок олчаан-на артып турар улуг кызыл "долбан" ышкаш чүве булуттарның составында кирип турар. Ол долбанның өңү чамдыкта кызыл, чамдыкта кара-кызыл-даа болу бергилээр болгаш хемчээли, чырыы, өңү үргүлчү хуулуп, өскерлир. Ол долбан янзы-бүрү газтардан тургустунган болуп база магат чок. Ооң дугайында тодаргай тайылбыр ам-даа чок. Юпитерниң чырып болгаш карарып көстүп турар булуттарының даштыкы каъттары доң [[Аммиак|аммиак]] үүрмектеринден бүткенин шинчилелдер бадыткаан. Булуттарның кырының температуразы -145 °С. Спектрин барымдаалап алырга, Юпитерге газ байдалда турар көвей эвес [[Метан|метан]] болгаш аммиак бар. [[Атмосфера|Атмосфераның]] кол нургулайы [[Водород|водород]], [[Гелий|гелийден]] тургустунган болгаш ооң составында өске-даа [[Полимерлер|полимерлер]] бар.
Булуттарының шимчээшкинин барымдаалап, ооң өзээн дүн-хүн иштинде эргилерин тыварга, Черниинден 2,5 катап дүрген болган. Ол өзээн кончуг дүрген долганып турар болганындан, полюстары кашпык болуп көстүр. Дүн-хүннүң уламчылаары 9 шак 55 минута, бир чылдың иштинде аңаа 10 муң ажыг дүн-хүннер болуп эрткилээр. Юпитерниң булуттары водород-гелийден тургустунган, кончуг кылын. Ол кадыг телолар дег, өзээн бир аай хары угда дескинмес. Ооң бүткен бүдүмели дыгый эвес, шүүлең болуп турары база ук эргилиишкинниң чаңгыс аай эвезин чылдагааны-дыр. Юпитерниң бүдүмелиниң дыгыйы Черниинден 4 катап эвээш.
Юпитерниң кырынга тыртыжыышкын күжүнүң дүргедээшкини секундадан секундаже 26,6 метр. Атмосфераның химиктиг составын молекулярлыг деңзизин барымдаалааш, ооң водород-гелийден тургустунган "океаннарының" бүгү каъттарының базыышкынын, дыгыйын санап-тып болур. Булуттарының иштинде Юпитерниң радиузунуң 0,2 хире хемчээлдиг ханызында базыышкын 5 млн атмосфера. Ындыг улуг базыышкынга водород молекулаларының тургузуу бусту берип, олар бот-шынарын чидиргеш, металл водородче шилчий бээр. Ынчаар тургустунган водород суук, газ азы кадыг бүдүмелдерниң хоойлуларынга чагыртыыр бе, азы кандыг-бир онза, чаа байдалда турар бе дээрзи амдыызында билдинмес. Юпитерниң булуттарының иштинче оон-даа ыңай ханылап кирер болза, базыышкын улам улуг - 100 млн атмосфера, температура +20 муң °С чедер.
| |||