Юпитер: Эде көрүлделер аразында ылгал

Юпитерниң кырынга тыртыжыышкын күжүнүң дүргедээшкини секундадан секундаже 26,6 метр. Атмосфераның химиктиг составын молекулярлыг деңзизин барымдаалааш, ооң водород-гелийден тургустунган "океаннарының" бүгү каъттарының базыышкынын, дыгыйын санап-тып болур. Булуттарының иштинде Юпитерниң радиузунуң 0,2 хире хемчээлдиг ханызында базыышкын 5 млн атмосфера. Ындыг улуг базыышкынга водород молекулаларының тургузуу бусту берип, олар бот-шынарын чидиргеш, металл водородче шилчий бээр. Ынчаар тургустунган водород суук, газ азы кадыг бүдүмелдерниң хоойлуларынга чагыртыыр бе, азы кандыг-бир онза, чаа байдалда турар бе дээрзи амдыызында билдинмес. Юпитерниң булуттарының иштинче оон-даа ыңай ханылап кирер болза, базыышкын улам улуг - 100 млн атмосфера, температура +20 муң °С чедер.

Ооң булуттарының адаанда кончуг күштүг энергияның тыптып турары билдинген болгаш ооң кайыын үнүп турары билдинмес. Термоядролуг каттыжылга (синтез) Юпитерниң кырынга тывылбас. Ындыг каттыжылга ооң массазындан 80 катап улуг октаргай делгемнеринде турар телоларга туруп болурун эртем бадыткаан. Ындыг күштүг энергияның тыптып болур аргаларын теория талазы-биле эртем янзы-бүрү тайылбырлап турар: үр үениң (миллион чылдарның) иштинде планетаның радиузу 1 км хире чыырлы бээр болза, ынчан ол хире күштүг энергия үнүп болур. Ындыг таварылга планетаның металл водородтан бүткен ядрозунуң чоогунга, анаа водород металл водородче шилчип турда тыптып болур. Оон ыңай холушкак аар бүдүмелдер тыртыжыышкын күжү-биле планетаның атмосферазының дүвүнче дүжүп бадарга база ындыг энергия тыптып болур. Юпитерниң изиг каъттары сооп сериидээрге оон база ындыг күштүг энергия үнүп болур. Чамдык эртемденнерниң шинчилеп турары-биле алырга, Юпитер шаанда оон-даа артык изиг турган болгаш чоок-кавызында октаргай делгеминде телоларны база аажок изидип турган болгу дег. Ол чорук ооң эдеринчилериниң химиктиг составының тургустунарынга ужур-дузалыг болган дижир. Юпитерниң Ганимед биле Каллисто дээр эдеринчилери ук планетадан оранчок ырак. Ол эдеринчилерниң бүдүмелдериниң составында чиик доштар холуксаазы бар болгаш оларның дыгыйы 1,5 - 2 г/см³ хире. Ооң Ио биле Европа дээр чоок, улуг хемчээлдиг эдеринчилериниң дыгыйы 4 г/см³ болгаш оларның бүдүмелдери даш хевирлиг бүдүмелдерден тургустунган. Юпитерни дескинип чоруп турар 12 эдеринчилер бар, оларның дөртүн дуран-биле безин көрүп болур. Ганимед дээр эдеринчи Хүн системазында планеталарның эдеринчилериниң эң-не улуу болур. Юпитерниң болгаш чамдык планеталарның эдеринчилериниң тургузуун, оларның даштыкы талазы доштан бүткен чуга каъттардан, а иштики талазы аммиак холуксаалыг сугдан, төп ядрозу - порлуг малгашталчак холумактан тургустунган деп эртем тайылбырлаар.

[[Category:!Main category|Ю]]

[[Category:Планета|Ю]]