Итигэлов, Даши-Доржо: Эде көрүлделер аразында ылгал

Контент балаттынган Контент неметтинген
Эдилгениң тайылбыры чок
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Им: редактор вики-текста 2017
Одуруг 1:
{{Чогаалчы}}
'''Панди́то Хамбо́-ла́ма XII Даши́-Доржо́ Итигэ́лов''' (1852 чылдыӊчылдың май 13-те — 15 июня 1927 чылдыӊчылдың июнь 15-те) — [[Бурят Республика|бурят]] шажын ажылдакчызы. Чѳѳн[[Чөөн Сибирь|Чөөн СибирниӊСибирниң]] буддистериниӊбуддистериниң баштаӊчызыбаштаңчызы (1911—1917)
 
== Допчу-намдары. ==
Даши-Доржо Итигэлов 1852 чылдыӊчылдың май 13-те БурятияныӊБурятияның Улузу Добо (амгы [[Бурят Республика]]нынның Иволга районунун Оронгой улузу) - деп черге тѳруттунгентөруттунген. Чажындан ѳскүсөскүс калгаш, беш харлыындан тура Ошор Булак - деп черге Ринчин биле Надмит БатобазаровтарныӊБатобазаровтарның хоюн кадарып эгелээн. Бичиизинден тура соруккур, тускайлаӊтускайлаң аажы-чанныг чораан. 15 харлыында чуртап турган черинден 300 хире километр черде Агинск хүрээзинге четкен. Дацанга ол 23 чыл буддизмни ѳѳренгенөөренген.  
 
=== Эртем-билии. ===
1880 чылдарныӊчылдарның ийи дугаар кезиинде Иркутск биле Амур чоогунуӊчоогунуң генерал-губернатор черлери шериг хүлээлгеже кызыгаарлыг келдиртир турган. Ынчалза-даа Итигэлов чуртап турган чериниӊчериниң аайы-биле казактарныӊказактарның тѳрелтөрел-бѳлүүнденбөлүүнден үнген кылдыр санатынып турган. Ол чылдагаан дээш, шериге хүлээлгезин эттирер ужурлуг болган. Хүрээнин башкылары база Хойто-лама ОйбонтунуӊОйбонтунуң чуртакчыларындан дилег кылган: Итигэлов дээш күрүнеже тѳлевирнитөлевирни шериг барбазы-биле тѳлежиптөлежип бээрин. ТѳлевирниТөлевирни 15 чыл ишти кылып келген. Ол дузаныӊдузаның соонда Итигэлов ѳѳредилгезинөөредилгезин уланчылаар аргалыг болган. Богда башкыныӊбашкының ѳѳредиинөөредиин чедиишкинниг шиӊгээткешшиңгээткеш, Итигэлов кэшпи, оон [[Итигэлов, Даши-Доржо#%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%B6%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%B8|габжи]] деӊнелдидеңнелди чедип алган. Улаштыр ѳѳренгенөөренген хүрээлери Цугол база Тамчин дацанары, ол хүрээлерге тѳвүттөвүт эмнелгениӊэмнелгениң кол билиглерин шиӊгээдипшиңгээдип алган. 1898 чылда тѳрээнтөрээн черлеринче, Янгажин дацанынче, ээп келген.  Хүрээже бѳдүүнбөдүүн лама кылдыр кирген болгаш буддизмниӊбуддизмниң философиязын башкылап эгелээн (чойра).
 
=== Дайын үезинде. ===
1904 чылда Итигэлов Янгажин дацанныӊдацанның ширээти дужаалга четкен (хурээ эргелекчизи). Ол үелерде ооӊооң башталгазы-биле Чойра (ѳѳредигөөредиг) база Дэважин (дываажан) дуганнары туттунган. Тудугже 15 муӊмуң чыып алган акша-тѳгериинтөгериин башкы харам чок, орус-япон дайын шѳлдериндешөлдеринде шериглерниӊшериглерниң ѳршээлдигөршээлдиг болуру дээш, чарыгдаан болуп турар. Тудугларын доозары-биле чуртакчылардан база дуза дилээн. ОоӊОоң-биле чаржалаштыр чүдүкчүлерни эмнеп, ачы-буянын тарадыырын уланчылап турган. 1911 чылда Тамчин хүрээзинге он кордакчыларныӊкордакчыларның аразындан Итигэлов ЧѳѳнЧөөн СибирьниӊСибирьниң он ийи дугаар Пандито-лама кылдыр соӊгуттургансоңгуттурган. Бирги Делегей дайыны эгелээрге Пандито Хамбы-лама Итигэлов Верхнеудинскиге «Общебурятское общество» - деп ниитилелди тургускан, ооӊооң кежигүүннеринче 120 лама башкылар база миряннар (бѳдүүнбөдүүн чүдүкчүлер) кирген. Ниитилел 130 муӊмуң акшаны чыган. ТүӊнелиндеТүңнелинде аъш-чем, идик-хеп, эм-таӊтаң, шериг эт-сеп саттынган болгаш дайын чоогу фронтуга 30 муӊмуң акшага госпиталь ажыдарын күүсеткен. 1915 чылда Итигэлов шупту хүрээлерни кезээш, акша-тѳгериктөгерик чыылдазын удурткан. Чыгдынган хѳренгихөренги биле аъш-чем, эм-таӊтаң, идик-хепти саткаш, дайын чоогу фронтунуӊфронтунуң госпитальдарже чоруткан. База ол ышкаш ол госпитальдарже эмчи-ламаларны чоруткан. Баштап чораан башкы Кенсур (Итигэловтун мурнунда Хамбы-лама Чойнзон Иролтуев).
 
1915 чылда Итигэлов МоолдуӊМоолдуң күрүне шаӊналыншаңналын алган —  «Орден Драгоценного жезла». 1916 чылда Россиянын шаӊналышаңналы - «Орден Святой Анны» II чаданыӊчаданың.
 
1917 чылда бурятарныӊбурятарның Тамчин дацанга болуп турган II дугаар ниити хуралынга ол чыыштыӊчыыштың даргазы кылдыр соӊгуткансоңгуткан. Ол улуг хуралдын соонда 1917 чылдыӊчылдың сентябрьда Итигэлов Пандито Хамбо-лама хүлээлгезин эгидип бергеш, Янгажин дацанынче ээп келген. 1927 чылдыӊчылдың июнь15-те Итигэлов бадма чечек хевири кылдыр олуруп алгаш ѳѳреникчилерингеөөреникчилеринге чагыг берген: «Силер мээӊмээң мага-бодумну 75 чыл болгаш кээп кѳрүӊеркөрүңерОоӊОоң соонда «hуга Намши» номчуурун олардан дилээн— ол мѳчээнмөчээн кижиге номчуур судур. ѲѳреникчилериѲөреникчилери башкызы дириг турда ол судурну номчуурундан ойталааннар - ынчаарга Итигэлов боду номчуп эгелээн, ѳѳреникчилериөөреникчилери каттыжыпканнар. Итигелов даян кылып олура нирванаже кире берген.  
 
== Литературлуг ажылы. ==
Даши-Доржо Итигэлов Богда ЗонхабанныӊЗонхабанның ажылы «Дэмбэрэл Додба» - деп ажылды ханы шинчилээн. ТүӊнелиндеТүңнелинде Хоозун чорукту (Пустота) чиӊгинечиңгине сайгарып шыдапкан болгаш бодунуӊбодунуң ажылдарында тайылбырлаан. ТѳвүтТөвүт фармакологияныӊфармакологияның «Жор» ажылын кылган. 38 харлыындан «чоругуже» 50 ажыг ном-дептерни бижээш аттырган.  .
 
== ѲлумӨлүм чок мага-ботка четкени. ==
1955 чылда бѳлукбөлук лама башкылар XVII дугаар Пандито Хамбо-лама Лубсан-Нима Дармаев Хухэ-Зурхэнде ажаап каан Итигэловтун мага-бодун барып кѳрүпкөрүп чорааннар. Мага-бот үрелбээн болган. Барган улус тускай ёзулалды эттиргеш, идик-хевин солааш, дедир хаап кааннар.  
 
1973 чылда XIX Пандито Хамбо-лама Жамбал-Доржи Гомбоев баштаан башкылар база четкеш, ажыдып кѳргеннеркөргеннер. 2002 чылдыӊчылдың сентябрь 7-де сезен харлыг Амгалан Дабаевич Дабаев, Гильбира, улустун чуртакчызы, XXIV Пандито Хамбо-ламе Дамба Аюшеевке Хамбо-лама Итигэловтун олурар чери Хухэ-ЗурхэнниӊЗурхэнниң кайдазын айтып берген. Ола чылдыӊчылдың сентябрь 10-да Хамбо-лама Дамба Аюшеев бѳлүкбөлүк ламаларны баштап алгаш ИтигэловтуӊИтигэловтуң мага-бодун саркофогтан уштуп эккелгеш, Иволга хүрээзинче апарганнар. 2008 чылдыӊчылдың октябрь 30-де ИтигэловтуӊИтигэловтуң мага-бодунга тускай ордуну кылган.  
 
== ШѳлүглерШөлүглер ==
· *Институт Итигэлова
· *Статья о Даши-Доржо Итигэлове на сайте Центра тибетской культуры и информации в Москве
· *Статья о возникающем культе нетленного тела ламы Итигэлова
· *Внутри статуи Будды нашли мумию мастера медитации
· *"Итигэлов. Смерти нет". Документальный фильм. НТВ, 2017.
 
== Демдеглелдер ==
· Статья о Даши-Доржо Итигэлове на сайте Центра тибетской культуры и информации в Москве
{{Демдеглелдер}}
 
[[Аңгылал: Лама]]
· Статья о возникающем культе нетленного тела ламы Итигэлова
[[Аңгылал: Эртемден]]
 
· Внутри статуи Будды нашли мумию мастера медитации
 
· "Итигэлов. Смерти нет". Документальный фильм. НТВ, 2017.