Испан грипп: Эде көрүлделер аразында ылгал

Контент балаттынган Контент неметтинген
Agilight (чугаа | үлүг)
Им: редактор вики-текста 2017
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Им: редактор вики-текста 2017
Одуруг 1:
[[Файл:165-WW-269B-11-trolley-l.jpg|мини|373x373пкс| Сиэтл хоорайга «испанка» үезинде трамвайже пассажирлерни чүгле камгалал маскаларлыг киирип турган ]]
'''Испа́н грипп''' азы '''«испа́нка»''' ({{Lang-fr|La Grippe Espagnole}} илиазы {{Lang-es|La Pesadilla}}) кижи төрелгетенниң төөгүзүнде аараан-даа кижилерниң саны-биле, өлген-даа кижилерниң саны-биле эң-не хөй массалыг [[грипп]] пандемиязы болуп турар. Эпидемия 1918 чылдың январь айдан 1920 чылга чедир үргүлчүлээн; бүгү делегейге испанкадан 550 миллион кижи (планетаның 30 % чурттакчы чону) аараан. Өлген кижилерниң саны 17 млн<ref>{{Чүүл|ссылка=https://postprint.nivel.nl/PPpp7146.pdf|заглавие=The Authors Reply|издание={{Нп3|American Journal of Epidemiology}}|том=188|номер=7|страницы=1405—1406|doi=10.1093/aje/kwz041|pmid=30824908|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200312204122/https://postprint.nivel.nl/PPpp7146.pdf|archivedate=2020-03-12|автор=Peter Spreeuwenberg, Madelon Kroneman, and John Paget|число=2|месяц=3|год=2019|язык=en}}</ref> [тода айытпаан] кижиден 50—100 млн кижи чедир <ref>{{Чүүл|ссылка=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/232955/WER8049_50_428-431.PDF|заглавие=Ten things you need to know about pandemic influenza (update of 14 October 2005)|издание=Weekly Epidemiological Record (Relevé Épidémiologique Hebdomadaire)|том=80|номер=49—50|страницы=428—431|pmid=16372665|язык=en|тип=journal|число=9|месяц=12|год=2005}}</ref><ref>{{Чүүл|ссылка=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513241/|заглавие=H1N1 Influenza (Swine Flu)|pmid=30020613|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200312134634/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK513241/|archivedate=2020-03-12|автор=Jilani T. N., Jamil R. T., Siddiqui A. H.|число=14|месяц=12|год=2019}}</ref> азы 0,9—5,3 % Черниң чурттакчы чону аараан. Ынчангаш ук эпидемияны эң-не улуг когаралдыг хай-халапка деңнеп турар <ref name="Patterson1">{{Чүүл|заглавие=The geography and mortality of the 1918 influenza pandemic|издание=Bull Hist Med.|том=65|номер=1|страницы=4—21|pmid=2021692|язык=en|тип=journal|автор=''K.D. Patterson, G.F. Pyle''}}</ref><ref>{{Чүүл|заглавие=Updating the accounts: global mortality of the 1918—1920 "Spanish" influenza pandemic|издание={{Нп3|Bulletin of the History of Medicine|Bull Hist Med||Bulletin of the History of Medicine}}|том=76|номер=1|страницы=105—115|pmid=11875246|doi=10.1353/bhm.2002.0022|язык=en|тип=journal|автор=''N. P. Johnson, J. Mueller''|год=2002}}</ref>. Аараан улустуң аразындан өлген таварылгалар 3—20 % болган. Бирги делегей дайынының сөөлгү айларында эгелээн эпидемия чидирген кижилер санын дүргени-биле долдурупкан. Пандемияның дүрген тарап эгелээн чылдагааны дээрге, дайынның уржуу болган деп санап турар — багай санитар байдал, шынар чок эъш-чем, дайынчы лагерьлерде болгаш дескеннер лагерлеринде бөкперлежип сыңмарлашкан кижилер.
 
Бир дугаар аарыг кижилер 1918 чылдың эгезинде АКШ -ка твылган хирезинде, грипп "испан" деп аттыг болган. Чылдагаанын Бир дугаар делегей дайынынга киржип турган чурттар дайынның хоруг-цензуразының байдалы-биле шериглер болгаш чурттакчы чон аразында тарап эгелээн эридемияны дыңнатпаан. Түңнелинде дайынга киришпээн Испания 1918 чылдың май-июнь айларында европейа чурттарындан бир-ле дугаарында аарыгның пандемиязының дугайында хөйге чарлаан.