Александр Македонский: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
Им: редактор вики-текста 2017 |
Алдынай Монгуш (чугаа | үлүг) Уламчызы коштунган |
||
Одуруг 2:
'''АЛЕКСА́НДР МАКЕДО́Н''', Алдарлыг Александр III ({{lang-el|Ἀλέξᾳνδρος Γ′ ὁ Μέγας}}) (356, Пелла – б.э.ч. 323, [[Вавилон]]) – [[Македония|Македонияның]] хааны (б.э.ч. 336 чыл), тергиин шериг баштыңчызы. Филипп II-ниң оглу. 343 чылдан тура 3 чыл дургузунда Александр Македоннуң кижизидикчи башкызы [[Аристотель]] турган, ол философия, медицина дээш оон-даа өске эртемнерге өөредип, грек чогаалга хандыкшылын өөскүткен. Филлип оглун эрте чажындан тура-ла күрүнениң база шериг-албан айтырыгларынче хаара тудуп эгелээн. Биче чажындан тура Александр Македон ат алдарлыг улуг маадыр болуксаар турган, ол дидим, ынчалза-даа улуг айтырыглар шиитпирлээрде бичии турум, шынгыы. Өске кижилерге хамаарылгазы каржы, дужааган аажы чаңныг, а чамдыкта чымчак сеткилдиг, экииргек-даа апаар. Ону өскелерден ылгалдырып турар чүүл дээрге ооң сонуургаа. Бүдүн чурталгазының дургузунда билиглерже чүткүп, билбес чүвезин өөренип көрүп, кыдыг-кызыгаары чок улуг сорулгаларлыг турган.
Хаанның эрге-чагыргазын хүлээп ап тура, Александр Македон ачазын эндээн өлүрүкчүлер-биле, база хаан дүжүлгезинче кордакчыларны шаажылап, аайлап каавыткан. Бүдүн чылдың дургузунда ол иштики удурланыкчы бөлүктү узуткап, фракий база иллирий аймактарны, тура халышкан грек хоорайларны оожуктургаш, Фиваны когунга чедир узуткап үрээш, ооң чурттакчы чонун кулдар кылдыр саткылап чоргузупкан. 334 чылдың чазында Александр Македон Геллеспонту (Дарданеллдер) кешкеш чөөн чүкче походу-биле Персияже дайын-чааны эгелеп чорупкан. Ахеменидтерге удур чоргускан поход албан-ёзузу-биле азиат гректерни перстерниң эрге-чагыргазындан хостап, база гректер-биле перстерниң аразында дайын үезинде гректерниң ыдыктыг черин дорамчылап турганы дээш өжээн негеп турган. Грек-македон шеригге 30 хире муң чадаг шериг база 5 хире муң аъттыг шериг санаттынып турган. Перстерниң аг-шерии оон хөй-даа болза, өөредилге база ок-чепсек талазы-биле гректерниң шерии ажып турган. Александр Македоннуң 334 чылдың майда Граник деп хем чанынга бир дугаар тиилелгези [[Биче Азия|Биче Азияже]] орукту
331 чылдың чазында А. М. аг-шерии Вавилон биле Сузты эжелеп, походун уламчылап эвээш эвес девискээрлерни чаалап алган: Гиркания, Парфия, Ария, Дрангиана база Арахосия. 327 чылда А. М. Индияже походтуг углапкан. Удурланыкчылар орук ара хөй болган-даа болза, тарамык-тарамык таварышкан болгаш А. М. аг-шериинге күш четпээннер. Инд хемниң чанында улуг девискээрлерни чаалап алган. 324 чылда поход төнүп, А. М. шериинниң чүгле дөртүң бир кезии чанып келген (Плутархтың бижип турары-биле). 10 чылдың дургузунда уламчылап келген походта дайынчылар барык 19 муң км. девискээрни эрткеннер. А. М. үндезилеп тургускан күрүнези (төвү Вавилон) Египеттен тура Инд хемниң эриктеринге дээр база Кара далайдан Персид ээтпекке чедир чаптылы берген.
Дайынчы чедиишкиннери А. М. девискээрин улам улгаттырып, ооң-биле удуртулга ажылын чорудуп эгелээрин негеп эгелээн, чүге дизе ооң хөй чаалап алган девискээрлери тоо-быдаргай, уттурганнарның база тиилекчилерниң аразында чөрүлдээлер чорбушаан турган. А. М. күрүнезиниң административтиг системазынче улуг өскерлиишкиннерни киирип, шериг саң-хөө башкарылгазын аңгылап, дээш улуг ажылды чоруткан. А ооң кол кичээнгейин шериг айтырыы эжелеп турган: ол барык 30 муң аныяк перс. оолдарны өөредип киирген. А. М. улаштыр барыын чүкче походка белеткенип турган, белеткели кидин-түлүк чоруп турда ол хенертен халыын аарыг-биле аарааш чок болган ( өске чугаа-биле алырга - хоранаттырып алган).
== Шөлүглер ==
| |||