Брахмагупта: Эде көрүлделер аразында ылгал

}}'''Брахмагупта''', '''Брамагупта''' ({{Lang-sa|ब्रह्मगुप्त}}, ок. 598—670) — индий {{Математик|Индия|VI чүс чыл}} болгаш {{астроном|Индия|VI чүс чыл}}. Удджайнда обсерваторияны удуртуп турган. Визанитяга болгаш ислам чурттарга астрономия сайзыраарынче илдең салдарны киирген, астрономнуг санаашкыннарга алгебраның аргаларын ажыглап эгелээн, тик, кадар болгаш казыыр хемчеглер-биле операцияларны киирген. Бистиң үеге чедир ооң кол чогаалы «Брахма-спхута-сиддханта» шыгжаттынып четкен  («Брахманың мергежээн өөредии», азы «Брахма системазын эде көргени»). Чогаалдың колдуу кезии астрономияга хамааржыр, ийи эгелери (12-ги биле 18-ки) математикага хамааржыр.

 

Брахмагупта 598 чылда хире төрүттүнген. Ону «Брахма-спхута-сиддханта» деп номда бижип турган 628 чылда (Śaka 550) бодунуң харын 30 хар деп демдеглээн{{Sfn|Brahmagupta, Bhaskara, Henry-Thomas Colebrooke|1817|p=xxxv-xxxvi}}<ref name="world_bio">{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Brahmagupta.aspx#1|title=Brahmagupta|publisher=Encyclopedia of World Biography|date=2006|accessdate=2013-08-20}}</ref>. Брахмагупта ол үеде Gurjara династияның чериниң төвү хоорай Бхилламалга (амгы үеде Соңгү-Барыын Индияда Раджастхан штатта [[:en:Bhinmal|Бхинмал]]) төрүттүнген. Ооң адазы – Джиснугупта<ref name="brahmagupta">{{cite web|url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Brahmagupta.html|title=Brahmagupta|publisher=[[Архив по истории математики Мактутор|MacTutor History of Mathematics archive]]|author=J J O'Connor and E F Robertson|accessdate=2013-08-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Jeq9449q?url=http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Brahmagupta.html|archivedate=2013-09-15}}</ref>. Вьяграмукхи чагырыкчының үезинде (ооң өмээржилгези-биле чадапчок) бооп чуртталгазының кол кезиин Бхинмалга эрттирген{{Sfn|Plofker|2007|p=418—419}}, ынчангаш ону Бхилламакарья (Бхилламадан башкы) деп-даа адап турган<ref name="sci_bio">{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Brahmagupta.aspx#2|title=Brahmagupta|publisher=Complete Dictionary of Scientific Biography|accessdate=2013-08-20}}</ref>. Брахмагупта Удджайнда астрономия обсерваториязынга удуртукчулап турган. Ук обсерватория, аңаа Варахамихира база ажылдап турган, бурунгу Индияның эң экизи турган.

[[Файл:BritishmuseumRahu.JPG|оң|мини|266x266пкс|Хүн биле Айның өжээнин алыр дээн Рахунуң бажы, оларны чамдыкта сыырыптар, ынчалдыр хүн азы айның туттуруушкуннарын тывылдырар-дыр]]