Брахмагупта: Эде көрүлделер аразында ылгал

Брахмагуптаның Брахма-спхута-сиддханта ажылында бижээн астрономнуг билиглери ооң шинчилелдери болгаш эртем угааны бедик деңнелдиг деп бадыткап турар. Иет, Брахмагупта ажылының «Айнын туттуруушкуну дугайында» деп чедиги эгезинде Айның Черден ыраа, Хүнге бодаарга ырак деп нептерээн үзелди буруу шапкан{{Sfn|Plofker|2007|p=419—420}}.

 

7.1. Бир эвес Ай Хүнден бедик болза, ооң Хүнге чоок талазы үргүлчү чырык болур ужурлуг.

 

 

7.3. Айның чырыы [Айның чырык талазы] Хүннүн талазынче улгадып турар. Чырык чартык айның төнчүзүнде чартыы чырык болгаш өскези караңгы. Ынчангаш, чартык айның мыйыстарын санап болур.

 

Брахмагупта тайылбырлаан: Ай Хүнге бодаарга Черге чоок болганында, ооң чырыының деңнели Хүн биле Айның аразында туруштан хамааржыр, ынчангаш он утканы ийилдирзи дээр телоларының булуңнарындан санап болур.

 

Брахмагуптаның астрономияже кол үүлези болза дээрде телоларның үе аайы-биле туруштарын санаар арагалары ([[Эфемерида|эфемеридалар]]), оларның үнерин база кирерин, [[Планеталар чыскаалы|чыскаалы]], база [[Хүн туттуруушкуну|хүннүң]] биле [[Ай туттуруушкуну|айның]] туттуруушкуннарын санаар аргалары бооп турар. Брахмагупта [[Чер|Черни]] калбак азы хос деп турар [[Пуранннар|пураннарның космологиязын]] шүгүмчүлеп турган. Ол болза Чер биле дээр сфера хевирлиг болгаш Чер шимчеп турар деп турган. 1030 чылда газневид астроном [[Аль-Бируни|Абу аль-Райхан аль-Бируни]] «Та’рих аль-Хинд» деп ажылында Брахмагуптаның ажылынга санал арттырган. Бируниниң демдеглээни-биле: Черни борбак деп турар теорияның шүгүмчүлекчилерниң саналдарынга («Бир эвес ындыг болза, даштар бронаш ыяштар черден аңдарлып тургай») Брахмагупта мынчалдыр харыылаан:

 

Черниң аар күжү дугайында Брахмагупта мынча диген: {{Цитата эгези}}«Бүдүмелдер черже аңдарлыр, чүге дизе Черниң бойдузу ындыг — бодунче чоокшулар тырттар, шак ынчалдыр сугнуң бойдузу - агар.»{{Цитата төнчүзү|Дөзү=Thomas Khoshy, Elementary Number Theory with Applications, Academic Press, 2002, p. 567. ISBN 0-12-421171-2.}}