Согун: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
Чаа арын чаяатынган: «'''Согун''', азы '''ок'''. Адарынга хереглээр чепсек. Ча, ая, арбалет дээнзиг чепсектер-би…» |
бЭдилгениң тайылбыры чок |
||
Одуруг 24:
<p style="text-align:right;">Моңгуш Кенин-Лопсаң.<ref>Моңгуш Кенин-Лопсаң. Ча, согун. // Тыва чаңчыл. Ийиги кезээ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. Ном үндүрер чер: "Тройка". Москва — 1999. Арын 147.</ref></p><br />
</blockquote>
* '''Ок, сыйда, хожуула'''. «Ок», «сыйда», «хожуула» деп сөстер ийи уткалыг. Ол сөстер-биле согуннуң молуруун-даа айтыр,
<blockquote>
“Үш аданың дужундан тура улуга ''кара хожуулазын'' ажыр артып ап-даа турган иргин”<ref>Демир-Шилги аъттыг Тевене-Мөге. Арын 4. // ТДЛТЭШИ. Демир-Шилги аъттыг Тевене-Мөге. Тыва тоолдар. (О. Ч. Чанчы-Хөө ыткан). Тываның ном үндүрер чери. Кызыл — 1972.</ref>.
</blockquote>
Мында, «кара хожуула» дээрге каң октуг, чүглүг бүдүн согун-дур.
<poem>
Арга болган аргай-хоргай саадаан,
Карыш бистиг ''каң хожуула огун'' азынгаш
Кадыг кара чазын хоюндуруктааш,
Аъдынга кылаштап чедип келгеш,
Аъттаныр деп барып-тыр<ref>Танаа-Херел. Арын 108.</ref>.
</poem>
Мында болза, «каң хожуула огун» деп сөс каттыжыышкынында «каң» деп сөс дээрге дарган кижиниң кадыра соктаан демири-дир; «хожуула» дээрге согуннуң молдуруу-дур; «огун» деп сөс дээрге «согунун» диген сөс-түр.
* '''Согун'''. Ак талдан азы хаялыг черниң казылганындан чаның согунун кылыр. Согун ыяжы хөнү болгаш чарт болур. Аргалыг болза, өзек чок азы чиңге өзектиг ыяштан согун кылыр. Тааржыр дорт чиңге будук таваржып кээр болза хадың биле дыттан база кезип аап болур. Согуннуң узуну төш чартыы черле четпес боор. Адыгжы кижиниң хере туткан холунуң узуну хире болур боор. Согун албан-на, ол хире сантиметр болур ужурлуг дизе арай шын эвес боор оң, чүге-дизе согунну-даа, чаны-даа адыгжы кижиниң холунга эптештир кылыр болза эки.
Одуруг 37 ⟶ 50:
== Согуну тудары ==
Кириш тыртарының үш аргазы бар. Мында бижээн аргалар аттары болза тускайланган термин сөстери эвес-тир. Номчукчу кириш тыртарының янзыларын белен ылгапсын дээш ону ынчалган. Чижээ, англи дылда Европа улузунуң кириш тыртар янзызын «Mediterranean Draw» ону ам „Ортаа далай чуртакчыларының кириш тыртар
[[File:Bow Draw.svg|Bow Draw|800px]]
Одуруг 49 ⟶ 62:
| Киришке согуннуң кезин ылдыртып алгаш, киришти улуг эргээ-биле тыртар. Согун улуг эргек-биле айтыр салаа араынга эптиг чыдар. Үргүлчү ча-согун тудуп ойнаар кижи холун камнап эргек хавын кедип, шарып алза эки.
|}
Ол, кириш тыртар үш арганы сайгарып көөр болза, улуг эргек-биле тыртар янзызы «эптиг аргадан» укталып тывылган хевирлиг. Чүге-дизе кадыг дошкун чаның кирижин тырпышаан, согуну кыдыындан ийи салаазы-биле тудуп алгаш турза, согун тая берип болур, кижи-даа холу салдына берип болур. Адыгжы чаңгыс улуг дагыр эргээ-биле киришти илбектеп алгаш, согунну серигбишаан, чудуруктанып алгаш тыртар болза, ол арга черле эптиг боор ужурлуг. Мооң ужурунда япон адыгжылар хол-хаптарын кедип алгаш адып турар боор оң.
== Э. Р. Тенишевтиң сөстүү ==
| |||