Ча: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
бЭдилгениң тайылбыры чок |
бЭдилгениң тайылбыры чок |
||
Одуруг 8:
Чоокка дээр-ле аңчылар дииң аңнаарда ча-согунну хереглеп турган. Үнелиг кештиг аңнарның кежин үревес дээш, чидиг сыйдалыг эвес, хөм азы мыйыс молдуруктуг согуннар-биле аңнап турган.
<p style="text-align:right;">
</blockquote>
Одуруг 14:
Бо дээрге ээлгир ыяш сывындан чазапкаан ча-дыр. Чаның сывы албан быжыг болгаш ээлгир болур ужурлуг. Тааржыр ыяшты эки хынап шилип тургаш дыттан, талдан азы хадың будуундан кезип болур. Кезип каан ыяш будуун баштай кургадып алыр херек. Ча онзагай чараш хевирлиг, ээлгир болгаш чаныычал болур ужурлуг. Кирижевээн ёзулуг сыра чаның узуну бөрт кедип алган кижи дурту хире болур. Кандыг-даа чаны аргалыг болза даштындан мыйгак-хараган карты-биле азы тос-биле хырбалап алза эки. Ындыг ча шыкка алыспас.
Чаны уш-башак черге каап, октап болбас. Өл-шыктан база чаны камнаар херек. Ажы-төлүнге, ойназын дээш, тыва улус
== Кадыг ча ==
Одуруг 39:
Скиф-сибирь культуразының кижилери база бир онза хевирлиг чалар ажыглап чораан. Кирижи тыртып каан ындыг чаны, кыдыындан көөр болза ’М’ деп үжүк ышкаш болур. Чамдык улуска скиф ча грек алфавиттиң Σ (сигма) деп үжүүн сагындырар. Ындыг чаларның дурту узун эвес, 60-78 санитиметр хире болур. Шак ындыг ча дээрге аът мунган кижиниң хер-херексили-дир. Ол үениң улузу хову-шынаа чериниң оруктарынга тергелерлиг бо-ла эстеңнедип халдып чоруур улус чүве. Ылаңгыяа аъттыг, шаап чоруур кижиге тааржып каан, эптиг чепсек-дир. Скиф ча болза аар эвес, холга тудунгур чепсек-тир.
Эрги үениң маадырлары дайзынче анаа-ла каң октуг согунну
Төп Азияга манчжур хаанның төрези доктаай бээрге Тывага чактыр боолар тыптып келген. Аңчылар, маадырлар боо ажыглап эгелээрге мергежилдиг, билиглиг улус кадыг кара чаларны кылбас апарган. Сөөлгү кадыг кара чаларны тыввалар XIX вектиң сөөлүнде кылып турган боор оң. Амгы үеде, XX дугаар вектиң эгезинге хамаарышкан фото чуруктарда дошкун кара ча туткан улус чок, музейлерниң чыгган материалдарында база, кадыг ча чок-тур. Совет үеден бээр кадыг чаны көрген, азы ону кылып билир кижи Тыва чуртунда көңгүс артпаан. Тывалар мырыңай XX дугаар вектиң ортан үезинге чедир, дииң азы киш дээнзиг, кежи үнелиг аңче боо арынмас турган.
Одуруг 132:
== Үндезини ==
# Самбу И. Ү. Баг адары. //
# Ча, согун. // Моңгуш Кенин-Лопсаң. Тыва чаңчыл. Ийиги кезээ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. Ном үндүрер чер: "Тройка". Москва — 1999. 146-147 дугаарлыг арыннар.
# Е. Д. Прокофьева. Охота. // Процесс национальной консолидации тувинцев. (Серия "Кунсткамера — Архив". Т.IV). — СПб.:"Наука" — 2011. С. 185-192. ISBN 978-5-02-0382-80-0
|