Сүбедей: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
Эдилгениң тайылбыры чок |
бЭдилгениң тайылбыры чок |
||
Одуруг 1:
[[File:Subudei.jpg|200x300px|thumb|]]
'''Сүбэдэй'''
== Ат-сывы ==
Моол дылда ону «Сүбээдей» дээр. «Юань төрениң чажыт төөгүзүнде» ооң адын «Су-бу-тай» кылдыр бижээн. Орус төөгү бижиктеринде (летопись) ооң адын «Себедяй-богадур» кылдыр бижип каан-дыр. Орус чечен чогаалдарда ооң адын аңгы-аңгы кылдыр бижип каан боор-дур. Чижээ, Василий Янның чогаалдарында ол маадырның адын «Субудай» кылдыр бижип каан боор-дур.
== Төөгүзү ==
Урянхайлар аймаандан, Чжарчиудай деп дарганның оглу. Шаанда Онан хемниң эриинге урянхай деп аймактың улузу чурттап чораан. Ол аймактың улузу моол дылдыг улус чораан. Сүбэдэй, Джэлмэ деп акызының үлегери-биле Тэмуджинниң (Чиңгис-хаан) шериинге катчып алган. XIII-кү чүс чылдарның эгезинде моол шериглерниң дайынчы халдаашкыннарынга киришкен – ооң иштинде Цзинь аттыг кыдат империяны, меркиттерни, Хорезм шахтың күрүнезин чаалап алырынга киришкен.
Чингис-хаанның база бир маадырлыг дайынчызы болур [[Джэбэ|Джэбэ]]-биле кады, хамык шериин чыггаш ыраккы барыын чүкче чаалажып чораан. Сүбэдей биле Джэбэниң шерии хары черге грузиннер-биле чаалашкан. 1223 чылда Калка хемниң унунга, каттышкан орус биле кыпчак шериглер-биле чаалашкан, аңаа Сүдэдей бодунуң дайзыннарын чаза ойтур шаапкан.
Чингис-хааның уйнуу Батый, 1236-1242 чылдар үезинде Европаның барыын болгаш төп черлеринче халдаашкын кылган. Ынчан хамык шериглерни Сүбэдэй боду баштап чораан.
== Дөзү ==
* [http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/mongol.html Чөөн болгаш барыын чүктүң ортаакы чүс чылдарда төөгүзү]
* [http://www.vostlit.info/Texts/rus10/Sokr_skaz/frameotryv1.htm Чөөн чүктүң чурттары болгаш улустары. Юань Чао Би Ши]
[[Аңгылал:Кижи|С]]
| |||