Хемчик кожууну: Эде көрүлделер аразында ылгал

Контент балаттынган Контент неметтинген
Көпек (чугаа | үлүг)
Чаа арын чаяатынган: «'''Хемчик кожууну''' — Хемчиктиң Даа кожууну. == Төөгүзү == XVIII векте Арабдан дээр ноян…»
 
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Одуруг 1:
'''[[Хемчик кожууну''']] — Хемчиктиң Даа кожууну. Амгы үеде ындыг кожуун чок.
 
== Төөгүзү ==
XVIII вектечүс чылда Арабдан дээр ноян чуртап чораан. Ол кижи - моол кижи -дир, Сайын-ноян аймактың ваң эргелиг нояны турган. Улуг-Хемде биле Хемчикте тывалар Арабдаң-ваңның албатызы турган. Арабдан-ваң чорта бээрге ооң ийи оглу Улуг-Хем биле Хемчик улузун ийи чарып алыр деп бодап алган. Бир оглун Дамби дээр ол кижи ваң эргелиг, өскезиниң ады Цэрэб ооң ноян дужаалы бэйсэ.
 
Манчжурларда Цогбадарху деп кижи чанчын апаргаш Шадарба бээли дээр оглун Хемчикче чортупкан. Ол кижи Хемчиктиң чонун калган Арабданның ийи оглунга үлеп берген. Ынчалдыр Хемчиктиң Даа биле Бээзи ийи кожуун тывылган. Хемчиктиң [[Даа кожуун|Даа кожууну]] 10 сумулуг турган. Цэрэб Шыдар-ваңның манчжурларга удур үймээниге киржип турган боорга, 1764 чылда ону ваң дужаалындан халаткаш, Хемчик кожунун база хынаап апарган. Бичии када Цэрэбтиң талазындан бир-ле моол даргага үгер-даа деп эрге тывыскаш, кожуун таңмазын берип кааш, кожууну удуртуп каан.
 
Оон тускй илеткел соонда Хемчик кожуунун Хомдунуң хэбэй-амбынынга чагыртып каан. Ол-ла үеде тускай илеткел Шараб дээр чейзең кижини үгер-даа кылгаш, аңаа 10 сумулуг Хемчик кожуунун чагыртып каан. Шараб дээрге тыва кижи-дир, ооң шын ады Шыырап болур<ref>Эрги моол бижикте ооң адын '''Шараб''' деп бижээн.</ref>. 1765 чылдан эгелеп Хемчик кожууну тыва нояннарга чагыртып эгелээн. Ол болза Ак-Моңгуш сөөгүнден укталган улус болур.
 
Баштай Хемчиктиң 10 сумузун бир моол кожуун ноянынга хүлээдип каар деп бодаан. Арай-ла чоогунда чаңгыс-даа моол кожуун турбаан, оларның дөгерези кызыгаар өртээлдеринден мурнуу талаже, ыңай турган. Хемчикке таңды-урянхайның мээрең-чаңгы Манажаптың чызааны чоок болган. Ол дугайында тускай илеткел кылган, ынчангаш доктаал ёзугаар Хемчик кожуунун Манажаптың чызаан черинге хүлээдип каан.
Одуруг 52:
 
== Үндезини ==
*История Тувы: В 2 т. — Т. I. — 2-е изд., переаб. и доп. / Под общ. ред. С. И. Вайнштейна, М. Ч. Маннай-оола. — Новосибирск: Наука, 2001. — 367 с. ISBN 5—02—030625—8
 
[[Аңгылал:Тываның төөгүзү]]