Тыва Арат Республика: Эде көрүлделер аразында ылгал

Шуулган Оюннар кожууннуң Суг-Бажы деп черге август айның 13-16 хүннеринде эрткен. Аңаа дүжүметтер Чаа күрүнениң Үндезин Хоойлузун сүмележип көрген. Шуулганга Хаазыт биле Сартыыл кожуунуң нояннары келбээн. Хаазыт кожуунуң дүжүметтеринче шуулган болур дугайында тускай чалалга чоруткан бе азы чорутпаан бе оозу билдинмес. Ол үеде Хаазыт кожууну Таңды Тываның тос кожуунунга хамааржып турза-даа, ол кожууну моол нояннар чагырып турган. "Хаазыт кожууну Моолда турар чүве дир" дээш, ол кожуунну Таңды Тывазындан дүжүметтер аңгылап хоорупхоруп каапкан. Шалык биле Сартыыл кожуунар чаңгыс сумулуг бичии кожуунар турган, ынчангаш ол кожуунарны чаңгыс Шалык-Сартыыл кожуун болур кылдыр кадып каан.

Тере-Хөлге Кижиир-оол баштаан Чазак төлээлери келген, ол улус Дооду-Кол деп черге баргаш, ында аалга кирген: "Эр улус бар бе?" деп айтырып мендилежирге кым-даа, чүнү-даа ыытаваан. Оон боо даажы дыңналган Кижиир-оол биле ооң кады чораан ДоңмитТоңмит дээр эжи балыглаттырган. Июль 7-де Тыва Чазак Тере-Хөлче шериг чортупкан. Шеригни Хертек Шилги-Бызаа деп кижи баштап турган. ТАР Шерии биле үймээнчилер Сайгал деп черге тулушкан. Тулчуушкун соонда Тере-Хөлдүң аратары 2 чарлы берген, бир бөлүк Тере-Хөлче аткаарлай берген, ийи дугаар бөлүк Сайгал иштинче чоруй барган. Х. Шилги-Бызаа шериин ийи кезеке чарып алган. Бир кезек шеригни И. Бадра баштаан ол кезек Сайгалда чаштынып турган аратарны сүрүп чорупкан, арткан шерии-биле Х. Шилги-Бызаа Тере-Хөл талазынче чорупкан. Кезек үе эрткенде Х. Шилги-Бызааның шерии Тере-Хөлдүң аратары-биле ийи дугаар тулушкан. ТАР Шериинге удурланган кижилерден 78 кижи өлүрткен, артканнары Моол талазынче дезипкен. Өлүрткен улус аразындан шериглер ийи пулемёт, саны 100 ажа бээр винчестер боо биле чактыр боо тып алган.