Улуг-Хем: Эде көрүлделер аразында ылгал

'''Улуг-Хем''' (хакас. ''Ким суг'', эвенк. ''Ионесси'', кет. ''Хук'', селкуп. ''Пӱӱл Тяас-қолд'', нен. ''Енся’ ям’'', {{lang-ru|Енисей}}) делегейниң эң улуг хемнериниң бирээзи. Эгезинден төнчүзүнге чедир чедир ооң суг оруунуң эң узун ниити хемчээли 5075 километр. Улуг-Хем бассейн шөлүнүң талазы-биле [[Обь]] хемниң соонда, Россияда[[Россия]]да ийиги черде, а делегейде чедиги черде турар.

Улуг-Хемниң солагай талакы эриинге Барыын Сибирьниң оргулааштары төнер, а оң талакы эриинден Чөөн Сибирьниң улуг тайгалары эгелээр. Ынчап кээрге, ол бойдустуң Сибирьде[[Сибирь]]де чайгаар бүткен кызыгаары болур. Ооң бажында, Тывада - тевелер, а төнчүзүнде, Соңгу Доштуг океанда, ак адыглар чурттап турар.

Күчү-күштүг Улуг-Хем чогум [[Кызыл]] хоорай кыдыында каттышкан черинден эгелээр. Ооң Тывада калбаа 100-тен 650 метр чедип турар. Океанче кирип чыдар уну 50 километр калбак.

Улуг-Хемниң унунда Саян-Шушенскиниң, Красноярскиниң суг шыгжамырлары бар. [[Саян-Шушенск ГЭС]]-ти, Майнск ГЭС-ти болгаш Красноярск ГЭС-ти ында туткан. Улуг-Хем - улуг суг оруу, ында хеме чорулгазы сайзыраан. Ооң эриинде Кызыл, Абакан, Красноярск, Дудинка дээш, өске-даа хоорайлар турар. Бо улуг хемни орус-тыва чогаалчылар, чурукчулар боттарының өлүм чок ажылдарында катап-катап алгап ырлаан болгаш чураан.

[[Аңгылал:!Main categoryХем|У]]