Тыва Арат Республика: Эде көрүлделер аразында ылгал
Контент балаттынган Контент неметтинген
Одуруг 50:
=== Таңды Тыва Улус ===
Баштай күрүнени Төп Хораа удуртуп турган. Төп Хораага 7 кожуундан 7 ноян ажылдап турган. Төп Хорааны амбын ноян Содунам Балчыр удуртуг ужурлуг турган. Ол кижи аарыг боорга Төп хорааның ажылын [[Моңгуш, Буян-Бадыргы|Моңгуш Буян-Бадыргы]] баштаан.
1922 чылдың февральда Төп Хорааны 4 ямылыг Төп Чөвүлел (Чазак) солаан: ол болза Кадагааты (Даштыкы херектер яамызы), Додагааты, Шүүгү биле Шериг яамызы. 1922 чылдың төнчүзүнде Саң-Хөө яамызын тургускан, Шериг яамызын дүжүргеш ооң эрге-херээн Додагааты яамызынга хүлээдип берген. Чазактың даргазы кылдыр Маады кожуунуң ноянын Лопсаң-Осурну соңгаан, соонда Чазак даргазынга Салчак кожуунуң нояны Идам-Сүрүң олурупкан.
Одуруг 58:
1923 чылда июль 6-да ТАРНамының II дугаар чыыжы болган ооң төлээлери дүжүмет биле ноян кижилерниң эрге дужаалын ап кааптар деп шиитпир хүлээп алган. Ол үеден эгелеп: ноян кижи: бээзи, бээли, гүң деп ат эдиливес апарган. Одага биле чиңзе эдиээри база хоруглуг апарган. Дузалакчы, чагырыкчы, мээрең, чалаң, чаңгы ... дээн хевирлиг дужаалдар турбас ужурлуг апарган. Эрги дужаалдар орнунга анаа суму биле кожуун даргазы деп дужаалдыг кижилер турар ужурлуг деп чарлаан. Чыышка улуг от ужудупкан аңаа турган 100 хире дүжүмет бодунуң бөртеринден одага биле чиңзелерни ушта адыргаш отче каапкан. Карачал кижи дүжүмет кижини көргеш черге чедир сөгейбес ужурлуг деп доктаал үндүрген. Лама кижилер албан, үндүрүг төлээр ужурлуг деп чыыштың төлээлекчилери база шиитпир үндүрген.
1923 чылда тос айның 20-ден он айның 1-ге чедир Таңды Тыва Улустуң I дугаар Улуг Хуралы эрткен. Аңаа Төп Чөвүлелдиң сайыттарын шилип соңгаан. Чазак даргазы [[Моңгуш, Буян-Бадыргы|Моңгуш Буян-Бадыргы]] болган, ооң оралакчызы Данзын-оол болган. Содунам-Балчыр шүүгү сайыды болган. Даштыкы херектер яамызының даргазы Соян Оруйгу болган. Саң-Хөө яамызын Хертек Ананды баштаан. Иштики Херектер яамызын Данзырын баштаан. I дугаар Улуг Хуралдың төлээлери тускай хоойлу хүлээп алган, ол хоойлу ёзугаар ноян биле дүжүмет кижилерниң албан дужаалдарын хоруп каапкан, оон ыңай карачал кижи ызыгуурлуг кижиге таварышса черге чедир сөгүрбес ужурлуг деп шиитпирлээн.
1920 чылдарда Чазак даргалары чайын 3 ай иштинде шөлээ алгаш, аал-чуртунга дыштанып алыр чораан. Тыва күрүнениң баштайгы чылдарында сайыттар, чазак ажылдакчылары шалыңын шай-биле ап турган. Эң улуг шалың болза айда бир бүдүн шай болур турган.
| |||