Таңды Урянхай

(Таңды Тыва арындан шилчээн)

Таңды Уряңхай (моол. таңну уриаңхай, халха. Тагны Урианхай; кыд. 唐努烏梁海 таң-ну ўу-лйаң-хай; пиньинь. Tángnǔ Wūliánghǎi) — Тываны, XVIII вектен эгелеп 1921 чылга чедир манчжурлар, моолдар биле орустар ынчаар адап турган.

Таңды Урянхайның кызыгаарын көгертир көргүскен

Таңды Урянхай 1912 чылга чедир Цин деп манчжур династияга (Кыдат күрүнениң) чагыртып турган. Тыва 1914-1917 чылдарда Россия империязының хайгааралынга[1] турган.

1912-1913 чылдарда Кыдатка Синьхай революциязы болган, тыва нояннар (амбын-ноян Комбу-Доржу, Чамзы Камбы-лама, гун ноян Буян-Бадыргы дээш өскелер-даа ...) орус хаан чагыргазынче (царское правительство) Тываны бодунуң хайгааралынга ап алыр кылдыр чагаа бижип чортупкан.

1914 чылдың апрель 4-де (17) Николай II С.Д.Сазоновтуң илеткел бижиин номчааш, Таңды Урянхайның беш кожуунун хүлээп алырынга бодунуң чөшпээрелин илередип илеткел саазынга «Согласен» деп бижип кааш, адын салып каан. Ол үеден бээр Тыва нояннар моолдуң биле кыдаттың улузу-биле орустарның чөшпээрели чокка харылзаа тудар эргези чок апарган.[2].

Административтиг тала-биле Таңды Урянхай 9 хошунга чарлып турган: Бээзи, Хемчик, Маады, Оюннар, Салчак, Тожу, Шалык, Сартыыл биле Хаазыт кожуну.

Тайылбыр кезек эдер

  1. Юридиктиг термин ёзугаар ону "Протекторат" дээр.
  2. К 95-летию Белоцарска - Урянхайска - Красного - Кызыла

Дөзү эдер