Оюн, Валерий Маадыр-оол оглу
Оюн Валерий Маадыр-оол оглу (орус. Оюн Валерий Маадыр-оолович, 1949 чылдың сентябрьның 16-да Тыва Автономнуг Областьтың Таңды кожуунунуң Суг-Бажы (Кочетово) суурунга төрүттүнген) - Тыва Республикада бир дугаар РСФСР-ниң алдарлыг тренери, ССРЭ-ниң хостуг хүрешке спорт мастери, Хабаровсктуң күрүнениң күш культура институдунуң доозукчузу. 1983 чылда Делегей чемпионадының мөңгүн медалының эдилекчизи, 1985 чылдың Европа чемпиону, Делегей кубогунуң ийи дактып эдилекчизи, 1983 чылдың Россияның болгаш ССРЭ-ниң чемпиону - Александр Доржунуң тренери. 2000 чылдың февраль 20-де мөчээн.
|
Валерий Маадыр-оол оглу Оюн | |
|---|---|
| Хиндии | мужской пол[d] |
| Төрүттүнген хүнү | 16 сентябрь 1949 (75 хар) |
| Төрүттүнген чери | Таңды, Кочетово |
| Тренерлер | РСФСР-ниң алдарлыг тренери |
| Спортчу аттар | хостуг хүрешке спорт мастери |
Намдары
эдерОюн Валерий Маадыр-оол оглу 1949 чылдың сентябрьда Тыва Автономнуг Облазының Таңды кожуунунуң Суг-Бажы (Кочетово) суурунга малчын улустуң өг-бүлезинге төрүттүнген. Ачазы Оюн Маадыр-оол Имбаевич - "Коммунизмниң хаяазы" колхозтуң бригадири чораан.
Шупту тыва бичии оолдар ышкаш, база кара чажындан тура хүрешке сонуургалдыг чораан, бодундан улуг назылыг болгаш улуг килдиг оолдарны октаар чораан. Кочетово суурнуң школазының 8 клазын дооскаш, Валера улуг акызы Михаилдиң чижээ-биле Кызыл хоорайга чедип кээп, Республиканың №2 национал школазынга өөрени берген. Кызылдың №2 школазынга Валера хостуг хүреш секциязы барып, Александр Чүлдүмнүң удуртулгазы-биле хүрежип эгелээн. Ооң-биле кады Вячеслав Кара-Тоннуг, Чадамба Ооржак, Леонид Кама, Семён Бедарев дээш оон-даа өске алдарлыг мөгелер-биле хүрежип турган.
1967 чылда Валерий Хабаровсктуң күрүнениң күш культура институдунче кирген. Аңаа өөренип турар үезинде ССРЭ-ниң хүндүлүг спорт мастериниң, РСФСР-ниң алдарлыг тренери Дзагоев Занкиевтиң удуртулгазы-биле, Валерий кыска үе дургузунда 1971 база 1972 чылдарда Хабаровск крайның, "Буревестник" аттыг Россияның Совединиң база Төп Советтиң эки турачы спортчу ниитилелиниң чемпиону апарган.
Дээди өөредилге черин 1972 чылда дооскаш, Валерий Оюн Красноярск хоорайга көжүп келгеш, Россияның алдарлыг тренери Дмитрий Миндиашвили тренерниң удуртулгазы-биле хүрежип эгелээн. 48 килге ССРЭ-ниң хостуг хүрешке шыырак дээн 10 мөгелериниң санынче кирип турган.
Тренер ажыл-ижи
эдер1974 чылда томуйлаашкынның түңнелинде Кызылга чедип келген. Бодунуң ажыл-ишчи херээн "Спартак" аттыг эки турачы спортчу ниитилелге тренер кылдыр эгелеп алган. Бодунуң өөреникчилерин зона база Россия чергелиг маргылдааларче үндүрүп чораан. Чоорту шилиндек мөгелерден эксперименталдыг бөлүк чыып алган. Ол мөгелерин тускай методика-биле күш культура диспансериниң эмчилериниң хайгааралының адаанга өөредип турган. Ол бөлүктен күштүг дээн спорт мастерлери болгаш дыка хөй маргылдааларның тиилекчилери үнген.
Ол-ла үеде аныяк тренер боду база аңгы-аңгы маргылдааларга киржип турган. Ол Тыва АССР-ниң, Сибирь федералдыг округтуң, "Центр Азии" аттыг бүгү эвилелчи турнирниң, 1975 чылда Бүгү эвилелчи Төп Профсоюзтар совединиң чемпиону болган.
Валерий Оюн кайы-хире-даа деңнелдиг спортчу ажылдакчылар-биле чаңгыс аай чугааны тургузуп шыдаар чораан. Хостуг алдынар, идепкейжи, шимченгир, бодамчалыг, комплекстер чок кижи чораан. Сорулгазын чиге көрүп, чүнү күзеп турарын эки билип, ол углуг шимчеп чораан. Үргүлчү бодун сайзырадып, спортчу журналдарны номчуп, хүрештиң методиказын база тактиказын, спортчуларның психологиязын өөренип чораан.
1979 чылда 30 харлап тургаш, боду хүрежирин соксаткаш, 1987 чылга чедир Республиканың хостуг хүрешке кол тренери кылдыр ажылдап чораан.
Эки түңнелдери болгаш чедиишкиннери дээш Тыва АССР-ниң Күрүнениң спорт комитединиң Спортчу мергежил школазының улуг тренери кылдыр томуйлаткан. Ол дээди чаданың спортчуларын, Совет Эвилелиниң байзачыларын база тиилекчилерин белеткээр чаа методиканы тургузуп кылып турган. Тренерни Күрүнениң спорт комитединиң база Республиканың хүреш федерациязының удуртукчулары деткип турган. Валерий Оюн бодунуң хууда үезин черле харамнанмайн, улуг идепкейлиг база хөлүн эрттир соруктуг ажылдап турган. Удаваанда ооң өөреникчилери Россияның бирги чери дээш маргылдааларынга байза кирип эгелээннер.
Өг-бүлези
эдерӨөнүң ишти - Оюн Валентина Канчыыр-ооловна, оглу - Маадыр, уруу - Алдын-кыс.
Александр Доржунуң тренери
эдерВалерий Оюннуң тергиин өөреникчилериниң тергиини ССРЭ-ниң алдарлыг спорт мастери Александр Доржу болган. Салым-чаяанныг элээди оолду эскерип кааш, хостуг хүреш секциязынче чалаан тренер Михаил Оюн болуп турар. Бир чыл болгаш, Валерий Оюн акызын солаан. Ол Сашаны бодунуң чанынга чурттадып алгаш, эки хүрежип белеткенир таарымчалыг байдалдарны тургузуп берген. Ийи чыл белеткел соонда элээди оолдар аразынга Сибирьниң болгаш Ыраккы Чөөннүң бирги чери дээш хостуг хүрешке бирги черни, "Күш ажылчы курлавырлар" база "Спартак" деп Россияның совединиң, база ол ышкаш Бүгү эвилелчи Профсоюзтарның Төп Совединиң бирги чери дээш маргылдааларга ийиги черлерни алган. База ийи чыл болганда, Доржу Бүгү эвилелчи "Азияның төвү" деп маргылдаага чүгле бодунуң тренеринге октаткаш, ийиги черни алгаш, ССРЭ-ниң спорт мастери деп атты күүсеткен.
1983 чылда хенертен ужугуп үнген: Александр Доржу Москва хоорайга ССРЭ-ниң Күрүнениң спорт комитединиң шаңналы дээш делегей чергелиг маргылдааның тиилекчили болгаш, Делегей чергелиг спорт мастери деп атты күүсеткен. Улаштыр ол Россия Федерациязының, ССРЭ-ниң тиилекчизи апарып, Тбилиссиниң делегей чергелиг маргылдаазынга үш дугаарлап каан. Ол-ла чылын Доржу Киев хоорайга Делегей чемпионадынга киржип чедип келген, ол маргылдаага ооң килинге 20 чурттан мөгелер хүрешкен. Бирги чер дээш хүрешке Александр Доржу КНДР-ден күштүг дээн удурланыкчы -биле дужуп келген. Хүрештиң ниити саны 9:4 кылдыр төнген, Ким Чер Хван тиилээн. Александр Доржу делегейниң ийиги байзазын алган. Александр Доржу ССРЭ-ниң чыынды командазы-биле 1984 база 1985 чылдарда Толидо хорайга (США) ийи удаа Делегей кубогун чаалап эккелген. 1985 чылдың февральда Тбилиссиниң делегей чергелиг маргылдаазынга тиилекчи болган. Ол-ла чылын Грецияның Пирей деп хоорайынга Европаның тиилекчизи болган. Доржу Францияга, Японияга, Швецияга, Америкага база оон-даа өске чурттарга хостуг хүреш маргылдааларынга киржип чораан. Мөгелер Александр Доржуну "Ковер кырынга чаңнык" деп шолалаар чорааннар.
Ажылының үре-түңнели
эдерВалерий Оюннуң тергиин өөреникчилери - Владимир Тюлюш, Сарыг-оол Дажы, Александр Чылбак-оол, Маадыр Допуй-оол, Орлан-оол Ондар-оол, Алексей Хертек Россияның бирги чери дээш маргылдааның база Бүгү эвилелчи маргылдааларның байзалыг черлерин ап чораан. Бөгүн олар спортчу школаларның тренерлиери база удуртукчулары бооп ажылдап чоруурлар.
Валерий Маадыр-оолович Оюннуң ады-биле чылдың-на элээди оолдар аразында хостуг хүрешке республика чергелиг маргылдаалар болуп турар Бай-Хаак суурда спортчу комплексти адаан.[1]
Шаңнал-макталдары
эдерСпортчу чедиишкиннери дээш Валерий Оюнга 1986 чылда РСФСР-ниң алдарлыг тренери деп атты тывыскан.
Ол "Туруштуг күш ажылы дээш" деп медаль-биле шаңнаткан.
Дөс
эдер- А. Чамбал-оол Тренер болгаш ооң өөреникчилери // "Тываның шыны" солун (http://www.tuvapravda.ru/content/trener-i-ego-ucheniki)
- А.Чамбал-оол Тывада спортчу хүреш: үе болгаш кижилер // "Тываның шыны" солун (http://www.tuvapravda.ru/content/sportivnaya-borba-v-tuve-vehi-i-lyudi)
- Ш.Монгуш Валерий Оюн // "Шын" солун (http://shyn.ru/?q=%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%B9_%D0%BE%D1%8E%D0%BD)