Октаргай делгемнерин шинчилээри
К.Э. Циолковский - космонавтиканың үндезилекчизи
эдерДары-биле ажылдаар ракетаны оюн-тоглаага-даа, шериг-даа херээнге кижилер шагдан тура ажыглап келгеннер. Ракетаны "Өртемчей делгемнерин шинчилээринге" ажыглаарын бир-ле дугаарында космонавтиканың үндезилекчизи орус эртемден К.Э. Циолковский айыткан.
1903 чылда үнген "Реактивтиг дериг-херекселдерни октаргай делгемнерин шинчилээринге ажыглаары" деп номунга К.Э. Циолковский баштайгы ракетаның октаргай делгемнеринге шимчээриниң кол формулазын үндүрүп, ракеталыг аппаратарны планеталар аразынга ажыглаар аразын көргүзүп, ракетаның шимчээшкининге агаарның дүрбүжүүшкүн күжүнүң салдарының дугайын аажок тода бижээн. Октаргай делгемнеринче ужудуушкун кылырының арга-сүмезин болгаш идеяларын киирген ооң хөй санныг ажылдары космонавтиканың хөгжүп сайзыраарынга улуг үнелиг болган.
1 дугаар ракеталар
эдерРакета техниказының суртаалчылары эртемденнер Н.И Тихомировтуң, Ф.А. Цандерниң, С.П. Королевтуң, Р. Эно-Пельтриниң (Франция), Р. Годдардтың (АКШ), Г. Оберттиң (Германия) болгаш өске-даа эртемденнерниң шудургу карак-кызыл ажылының түңнелинде XX вектиң 20 - 30 чылдарында суук чүүлге ажылдаар ракетаны тургускан болгаш салып үндүрген. Баштай ол ракеталар бедик көдүрүлбейн турган. 40 чылдар үезинде оларның бедии 500 км, а 50 чылдарның ортан үезинде 1000 км ашкан. Совет Эвилели октаргай делгемин шингээдириниң пионери, а совет эртемденнер, инженерлер, техниктер, ажылчыннар, космонавтылар - делегейде бир-ле дугаар октаргай делгемнеринче орукту ажытканнар.
Космонавтиканың херек кырында төрүттүнүп келиринге бистиң улуг эртемденнеривис - М.В. Келдыш, С.П. Королев, В.П. Глушко, М.К. Янгель, Б.Н. Петров, Г.И. Петров,